Հայաստանում սոցիալական ոլորտի հարցերով օմբուդսմենին չեն դիմում, փաստում է օմբուդսմենը

Այսօր Հայաստանում  աղքատ է բնակչության 34,1 տոկոսը` յուրաքանչյուր 3-րդ քաղաքացին: Օրենքով ամրագրված  32 հազար 500 դրամ նվազագույն աշխատավարձի հաշվարկման հիմքում դրված չէ նվազագույն սպառողական զամբյուղի արժեքը, և այն չի դիտարկվում որպես   պետության կողմից իրականացվող սոցիալական քաղաքականության, սոցիալական վճարների հաշվարկման հիմք: Այս մասին նշում է ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Կարեն Անդրեասյանն այսօր ՄԻ պաշտպանի գրասենյակի կողմից տարածված «Պաշտպանի 50 օր. անդրադարձ սոցիալական իրավունքներին» հոդվածում:

«Պետք է հաշվի առնել իրական գների մակարդակից բխող նվազագույն սպառողական զամբյուղի հաշվարկները, որոնցով նվազագույն զամբյուղը կազմում է ավելի քան 52 հազար դրամ, և դա այն գումարն է, որն անհրաժեշտ է մեկ մարդուն՝ որպես նվազագույն կենսապահովման բյուջե: Վստահ եմ, որ աշխարհում գոյություն ունեցող որևէ մեթոդաբանություն չի կարող հաստատել, որ 32 հազար 500 դրամը Հայաստանում, որպես մեկ անձի մեկ ամսվա կենսապահովման նվազագույն բյուջե, կարող է բավարար լինել», – գրում է Անդրեասյանը:

Նա նշում է, որ 2009 թվականին արձանագրվեց տնտեսության զգալի անկում, իսկ 2010թ. Հայաստանի տնտեսությունում արձանագրվեց նաև աննախադեպ բարձր` 9.5%-ի գնաճ: Գնաճի պատճառներն, ըստ տարբեր աղբյուրների, բացատրվում են միջազգային շուկաներում գների բարձրացումով, ընդլայնողական դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականությամբ, 2010թ. մշակովի ցանքատարածությունների կրճատումով, կոռուպցիայով, մենաշնորհային տնտեսությամբ և գյուղատնտեսության անկման պատճառներով:

«Թե՛ միջազգային կազմակերպությունների, և թե՛ ՀՀ կառավարության գնահատմամբ, գնաճը Հայաստանում շարունակում է մնալ տարվա լրջագույն մարտահրավերներից մեկը: Այն մեղմելու համար իրականացվում են գնաճի զսպման և սոցիալական ուղղվածության ծրագրեր, սակայն շոշափելի արդյունքներ, իմ գնահատմամբ, դեռևս չեն գրանցվել:

Հայաստանի Հանրապետությունում տնտեսական ակտիվության մակարդակի բարձրացմանը խոչընդոտող առաջնային պատճառներից  են տնտեսական մրցակցության պաշտպանության թերի մեխանիզմների և մենաշնորհային տնտեսությունների առկայությունը: Ըստ տարբեր տնտեսական հետազոտությունների, միջին և երկարաժամկետ հեռանկարում ազատ մրցակցության պաշտպանության ներկայիս համակարգը կարող է դառնալ երկրի կայուն զարգացման, աղքատության հաղթահարման եւ տնտեսական աճի հիմնական արգելքներից մեկը: Նման իրավիճակի առկայությունն, իմ գնահատմամբ, վկայում է Հայաստանում հակամենաշնորհային ինստիտուտների գործունեության անարդյունավետության մասին:

Տնտեսական ակտիվության մակարդակի բարձրացմանը խոչընդոտող մեկ այլ էական պատճառ է հարկային և մաքսային վատ վարչարարությունը, ինչը հաստատում  են և՛ ՀՀ կառավարությունը, և՛ նրա ընդդիմախոսները: Թեև այս ուղղությամբ մշակվում և իրականացվում են  ծրագրային միջոցառումներ, սակայն արդյունքը դեռևս շոշափելի չէ ո՛չ տնտեսվարողների լայն շրջանում, ո՛չ էլ տնտեսական ցուցանիշների աճի առումով: Ծայրահեղ անհրաժեշտ են հարկային և մաքսային վարչարարության ոլորտում առավել կոնկրետ քայլեր, հատկապես կոռուպցիայի հաղթահարման, ինչպես նաև հարկերի վճարման ու մաքսազերծման հավասար պայմանների ապահովման ուղղություններով:

Բյուջետային միջոցների սղության ՀՀ կառավարության լիովին հասկանալի փաստարկը ստիպում է անդրադառնալ այն քննադատությանը, որ կառավարման արդյունավետության պակասի հետևանքով` բյուջետային միջոցների սխալ վերաբաշխման և փոշիացման պատճառով, հաճախ անհնարին է դառնում սոցիալապես անապահով խավերի համար անհրաժեշտ նվազագույն գումարների հատկացումը: Օրինակ, ՀՀ վերահսկիչ պալատի կողմից  ընտրանքային կարգով ստուգվել է դեպոնենտային կարգով կենսաթոշակ ստացողների 1656 գործ, և հայտնաբերվել են տարբեր բնույթի 1157 խախտումներ: Միայն Վերահսկիչ պալատի իրականացրած ստուգումները և հայտնաբերած խախտման փաստերն արդեն վկայում են պետության ֆինանսական սահմանափակ ռեսուրսների հաճախ ոչ արդյունավետ օգտագործման մասին:

Տվյալ իրավիճակում հիմնականում ընդունելի են ՀՀ կառավարության կողմից մշակված գործողությունների ծրագրերը և ռազմավարական մոտեցումները, սակայն, կարծում եմ, ժամանակն է դրանք խոսքից և գրագետ շարադրված փաստաթղթերից վերածել իրական գործի և մարդկանց համար շոշափելի արդյունքի:

Օմբուդսմենն ունի հիմնական երեք առաքելություն` 1. քաղաքական երկխոսության միջնորդ, 2. մարդու իրավունքների պաշտպանության վիճակի դիտորդ, 3. անհատական գործերով մարդու իրավունքների պաշտպան: Որպես սոցիալական իրավունքների իրացման և պաշտպանության դիտորդ՝ ես կշարունակեմ իմ դիտարկումները և ուսումնասիրությունները սոցիալական իրավունքների ապահովման ոլորտում՝ պարբերաբար հայտնելով հանրությանն իմ գնահատականները, իսկ դրանցից բխող առաջարկները՝ ներկայացնելով իշխանություններին:

Տնտեսական իրավիճակի այս համառոտ վերլուծությունը հաստատում է իմ մտահոգությունը, որ հասարակության մեջ բազմաթիվ են դեպքերը, որոնք Պաշտպանի լիազորությունների շրջանակներում լիովին կարելի է  դրական լուծումների հասցնել և իրացնել քաղաքացիների ու իրավաբանական անձանց էական զանգվածի սոցիալ-տնտեսական իրավունքները:  Մինչդեռ, Պաշտպանի գրասենյակ մուտք գործած սոցիալական և տնտեսական ոլորտի դիմումների սակավությունը (36 դիմում այս տարվա չորս ամսվա ընթացքում) ցույց է տալիս, որ իրազեկման անբավարարության, ինչպես նաև իրավագիտակցության ցածր  մակարդակի հետևանքով մարդիկ և կազմակերպությունները Պաշտպանին չեն դիմում: Հաճախ դիմումներն էլ վերաբերում են նյութական օգնություն  կամ այլ բարեսիրական օժանդակություն ստանալուն, ինչը, ցավոք, իմ լիազորությունների և հնարավորությունների սահմաններում չէ:

Որպես անհատական գործերով պաշտպան` ես լիազորված եմ պետական մարմինների կողմից քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց իրավունքների և արդարացի շահերի խախտման դեպքերում այդ մարմիններից (հարկային, մաքսային, աշխատանքի տեսչության, սոցիալական ապահովության և այլ գերատեսչություններ) պահանջել խախտված իրավունքների վերականգնում», – մասնավորապես, նշում է Կարեն Անդրեասյանը: