Հիանալի ժամանակներ՝ գործակալներ, լրտեսներ ու հայ բոզեր

Իմ հայաստանցի բարեկամուհին

2007 թվակականի մի հաճելի աշնանային օր ինձ զանգահարեց գործընկերս ռուսալեզու Day.az կայքից, որի հետ այդ ժամանակ համագործակցում էի։

Ասաց՝ հանդիպենք Ջաֆար Ջաբարլիի հուշաձանի մոտ։

Հանդիպեցինք, իսկ հանդիպման առիթն ուկրաինական NTN հեռուստաալիքում աշխատող նախկին բաքվեցի, ծագումով հայ Քրիստինա Իսայանն էր, ումից գործընկերս Day.az-ի համար հարցազրույց էր վերցրել։

Հարցազրույցը մեծ աղմուկ էր բարձրացրել, մարդիկ շատ ոգևորված էին։

Դա մի ժամանակ էր, երբ Day.az-ը երկրի համար առաջին տեղեկատվական կայքն էր։ Իսկ տիկին Իսայանն իր հարցազրույցում շատ էր գովացել Բաքուն, շատ ջերմ խոսքեր ասել։ Որքա՜ն էին ազդվել մարդիկ․ ու նրանք բոլորն էլ, կարելի է ասել, նույն բանն էին ասում՝ «ի՜նչ լավ կլիներ, որ բոլոր հայերն ունենային Քրիստինայի թասիբը»։

Գործընկերոջս խոսքերից պարզվեց, որ «Քրիստինան ցանկանում է ևս մեկ անգամ տեսնել Բաքվի այն բակը, որտեղ ծնվել ու մեծացել է, տեսնել թթի ծառը, հարևաններին, իր տունը։ Խնդրել է նկարել ու իրեն ուղարկել բակի լուսանկարը»։

Նա, սակայն, չէր ցանկանում մենակ գնալ, ուղեկից էր փնտրում։ «Ինչ էլ հավես ունես,- ասացի ես։ – Ավելի լավ է գնանք, խմենք»։ Այդ տարիներին արդեն բավական լայն տարածում էր ստացել GoogleEarth ծրագիրը։ «Թող մտնի ու տեսնի իր բակը։ Ես այստեղից երկու քայլի վրա գտնվող Խորհրդային անգամ չեմ գնում․ բակին, որում ծնվել եմ, GoogleEarth-ով եմ նայում»,- ասացի ես։

Բայց Քրիստինան իր բակի ճշգրիտ տեսքն էր ուզում։ Վերջիվերջո, գործընկերս համոզեց ինձ։ Գնացինք այդ հասցեով։ Բացեցինք երկաթե դարպասներն ու մտանք փոքրիկ, կոկիկ բակ՝ չորս տներով։ Ռուսալեզու լրագրողը հանեց տեսախցիկն ու սկսեց նկարել՝ թթի ծառը, բակի զուգարանը, այնուհետև թակեց մեզ պատահած առաջին դուռը։ Դուռը բացած միջին տարիքի կինը հետաքրքրությամբ լսեց մեր հայտնվելու պատճառը։ Հարցին՝ արդյոք ճանաչում է Քրիստինային, բարյացակամորեն պատասխանեց․ «Իհարկե, գիտեմ, փոքրիկ աղջնակ էր, ամբողջ օրը մեր տանն էր։ Հետո պատերազմը սկսեց, ու նրանք փախան-գնացին»։

Երբ ռուսալեզու գործընկերս հարցրեց, թե որ տանն էր Քրիստինան ապրում, կինը մատնացույց արեց ձախի վրա գտնվող դռանն ու չգիտես ինչու, համարյա շշուկով ասաց․ «Հիմա այս տանն ապրում են ․․․ից փախստականներ»։

Ռուսալեզու լրագրողը տեսախցիկն ուղղեց կնոջ նշած դռանն ու սկսեց նկարել, որպեսզի Քրիստինային ցույց տա իր տան ներկայիս վիճակը։

Ու հենց այդ պահին դուռը բացվեց։ Դուռը բացվելուն պես՝ միջին տարիքի բաքվեցի կնոջ դուռը փակվեց։

Բացված դռնից՝ Քրիստինայի նախկին տնից, դուրս եկան առնվազն յոթ-ութ տարբեր սեռի ու տարիքի մարդիկ ու շրջափակեցին մեզ։ Գործընթացը ղեկավարում էր իր ոգևորությամբ առանձնացող մի ծեր կին։

Այդ ծեր կինը ռուսալեզու լրագրողին կոնկրետ հարց տվեց․ «Ինչո՞ւ ես տունս լուսանկարում»։ Ու սա վերցնում ու ասում է, որ «այստեղ նախկինում բնակված հայերը խնդրել են, ես էլ լուսանկարում եմ, որ երեկոյան ինտերնետով ուղարկեմ՝ տեսնեն ու հանգստանան, շատ տխուր են, կարոտը տանջում է․․․»

Հասցրեց միայն դա ասել․․․ Տարեց կինը՝ բղավելով․ «Վա՜յ, հայեր են եկել»,- սկսեց գլխի մազերը պոկել։ Ինչից հետո խոստացավ ոտքը մտցնել ռուսալեզու լրագրողի մի տեղը։ Տնից դուրս եկածներից երկուսը վազեցին փողոց ու մի քանի րոպեից վերադարձան երկու ոստիկանների հետ։ Ինչ ասես՝ չլսեցինք, չտեսանք այդ երկու րոպեների ընթացքում։

Ոստիկանները մեզ տարան երկու քայլի վրա գտնվող ոստիկանության շրջանային վարչություն։ Բարձրացրին պետի գրասենյակ։ Միևնույն ժամանակ, մեզ ուղեկցում էր ամբողջ ձայնով բղավող հիպերակտիվ կինը, որը ցանկանում էր ոտքը մտցնել ռուսալեզու լրագրողի մեջ։

Նախ ոստիկանները պետին տեղեկացրին, որ «սրանք զբաղվում են լուսանկարչությամբ հայերի համար», այնուհետև կինը պատմեց՝ ինչպես է վախեցել իրենց բակ մտած հայերից, ինչից բարձրացել է իր ճնշումն, ու մի փոքր էլ լաց եղավ։ Հերթը հասավ մեզ, ու այդտեղ պետին տարավ․ «Սրիկանե՜ր, դավաճանե՜ր, օղռաշնե՜ր։ Հայ բոզե՜ր։ Ձեր վերջը եկավ, դուք թքեցիք»։ Շտապ զանգահարեց, ինչ-որ մեկին կանչեց իր մոտ ու կնոջն ասաց․ «Պատմիր՝ գրենք, սրանց գցենք ճաղերի հետև։ Ափսոս՝ գնդակահարությունն արգելվել է․․․»։

Ռուսալեզու լրագրողը տարօրինակ կերպով նայում էր պետին, երբեմն՝ ժպտում։ Հասկացա, որ եթե այսպես շարունակվի, մենք իսկապես կարող էինք հայտնվել բանտում, ու որոշեցի նախաձեռնությունը ձեռքս վերցնել․ «Պարոն ․․․ , ուզում եք ասել, որ բակի պատերն ու ծառերը լուսանկարելն ու հային ուղարկելը հանցագործությո՞ւն է»։

«Այ էշի տղա, ո՞նց է լեզուդ պտտվում խոսել։ Այդ հայուհին քո ի՞նչն է՝ մա՞յրդ, քո՞ւյրդ, որ լուսանկարներ ես ուղարկում։ Բարեկամնե՞րդ են։ Դու ինքդ էլ հայ ես։ Երկուսդ էլ հայ եք․․․»։

Տեսնում եմ՝ խոսակցությունը ձգձգվում է։ Հանեցի հեռախոսս ու հավաքեցի արդեն հանգուցյալ Անար Մամեդհանլիի (Ադրբեջանի միլի մեջլիսի պատգամավոր, Day.az կայքի սեփականատեր, ՈՒՀԱ «Парни из Баку» թիմի ավագ – խմբ․) համարը։ Ռուսալեզու լրագրողը ցանկացավ դիմադրել, թե՝ «չարժե անհանգստացնել չնչին գործի պատճառով»։ Պատկերացնո՞ւմ եք։ Պարզվում է՝ դա չնչին բան էր։

«Բարև, Անար, ինչպե՞ս ես։ ․․․ Շնորհակալություն, լավ։ Ես ․․․ի հետ եմ։ Չէ, չենք խմում։ Ոստիկանության բաժնում ենք․․․Բերման են ենթարկել․․․ Քրիստինա Իսայանի բակն էինք լուսանկարում․․․Դե, Քրիստինա Իսայանը, վերջերս նրա հարցազրույցն էինք հրապարակել։ Հենց այդ Քրիստինան։ Այո, նա է խնդրել․․․ Մե՞զ։ Քրիստինայի տան ներկայիս բնակիչները, մեզ տեսնելով, շատ անհանգստացան, ցնցվեցին․․․Ոստիկանություն կանչեցին․․․»։

«Հեռախոսը փոխանցիր պետին»։

«Ներեցեք, Ձեզ հետ ուզում են խոսել» ասելով՝ հեռախոսը փոխանցեցի պետին, վերադարձա տեղս ու նստեցի․ ոտքս ոտքիս դնելով՝ սկսեցի հետևել։

Հեռախոսն ականջին՝ պետը գնալով փոքրանում էր, բառի բոլոր իմաստներով։ Մի խոսքով՝ ահավոր տեսարան էր։ Պետի փոքրանալուն զուգահեռ փոխվում էր նաև կնոջ դեմքը․ ծրագիրը «error» էր տվել։

Պետի ասածից միայն սա եմ հիշում․ «Ոչ, պարոն Անար։ Ոչ, ռազմական օբյեկտ չէ, պարոն Անար։ Ոչ, ռազմավարական նշանակություն չունի, պարոն Անար։ Այո, պարոն Անար, հասարակ բակ է․․․ Ես էլ գիտեմ, պարոն Անար, տղաներն են բերման ենթարկել ու բերել․․․Ոչ, պարոն Անար, չեն ասել, որ ձեր աշխատակիցներն են, պարոն Անար․․․Աչքիս վրա, պարոն Անար․․․»։

Երբեք չեմ մոռանա նրա հայացքը, որն ասում էր՝ «փրկիր ինձ, ներիր ինձ»։

Ռուսալեզու լրագրողը վկա։ Եթե ցանկանում է, թող ինքը պատմի իմ կողմից բաց թողնված պահերը։ Թող ինձ ուղղի, եթե ինչ-որ բան չափազանցում եմ։

***

Ինձ արդեն ոչնչով չես զարմացնի։

Ուզում եմ ասել, որ տեսել եմ այն ծիծաղելի ու անհեթեթ իրավիճակը, որում նրանք հայտնվում էին՝ բացահայտելով հայերին։

Տեսել եմ նաև՝ ինչ մակարդակի էին իջնում նրանք, ովքեր ժամանակին ծիծաղում էին հայերին բացահայտողների վրա, իսկ արդյունքում մի լուսանկարի պատճառով լսում ոստիկանության պետի ամենաստոր վիրավորանքները։ Հիմա ինքն է սրան-նրան գործակալ անվանելով ման գալիս։ Այս մեկը գործակալ է, այն մեկը գործակալ է, հային գաղտնիք վաճառեց, չգիտեմ ինչ։ Ի՜նչ շատ գաղտինքներ ունեք, ու ինչքան շատ մարդ է տեղյակ այդ գաղտնիքների մասին։ Որքա՜ն շատ մարդ է պատրաստ վաճառել հայրենիքը։ Այս ի՞նչ ժողովուրդ է։ Իբր թե սրանք ժողովուրդի, հայրենիքի դարդին են։ Նրանց խոսքերից ստացվում է, որ դավաճան ազգ է, բոլորը ձգտում եմ վաճառել հայրենիքը։

Ի՜նչ լավ հնարավորություն է ստեղծվել հաճոյամիտների համար, ինչպես են շարք կանգնել։ Բրա՜վո։

Ես չեմ նշում ոչ այն փախստականների անունները, ոչ պետինը, ոչ էլ լրագրողինը, քանի որ դա կարևոր չէ։ Ադրբեջանում բոլորն են այս վիճակում ու գնալով նմանվում են միմյանց։

Այս ամենի ամենազզվելի կողմն այն է, որ այս երկրում որևէ մեկը երաշխավորված չէ վաղը «գործակալ, լրտես, հայ բոզ» դառնալուց։ Ոչ ոք։

«Թմրամոլների» կողքին հայտնվել ու իր դիրքերն է ամրապնդում շատ լուրջ հակառակորդ՝ «հայ գործակալներ»։

Հ․Գ․ Անարն այս իշխանությունների կողմնակիցն էր։ Բայց հենց այդ անմակարդակությունն էլ սպանեց Անարին։ Իսկ նրանք, ովքեր Անարին «եղբայր» ու «ընկեր» էին անվանում, այսօր գտնվում են անմակարդակության տիեզերքում։ Անարը գիտեր՝ ինչու էր մահանում։

Ալեքպեր Ալիև