Անտեսանելի կոմիտե

Գալիք Ապստամբությունը
Գլուխ 2

Կառավարություն, որն արտակարգ դրություն է հայտարարում տասնհինգ տարեկան երեխաների դեմ։ Պետություն, որն ապաստան է գտնում ֆուտբոլային հավաքականի գրկում։ Ոստիկան, որը բողոքում է «հարձակման» զոհ լինելուց։ Թաղապետը հրամանագիր է արձակում, որ արգելի ծառերի վրա տնակներ կառուցելը։ Շելլեում երկու տասը տարեկան երեխաների մեղադրում են վիդեոխաղերի սրահը հրկիզելու մեջ։ Մեր դարաշրջանն առանձնանում է մի տեսակ իրավիճակային աբսուրդությամբ, որը երբեք չի ընդունվում որպես այդպիսին։ Ճշմարտությունն այն է, որ մամուլում հանդիպող հոդվածների տոնայնությունը՝ սրտաճմլիկ թե վրդովված, չի կարող զսպել վերնագրերի առաջացրած ծիծաղը։

Փռթկոցը միակ տեղին պատասխանն է լրատվական մեկնաբանների լուրջ «հարցերին»։ Վերցնենք ամենածեծված օրինակը․ «ներգաղթի հարց» գոյություն չունի։ Ո՞վ է հիմա մեծանում այնտեղ, որտեղ ծնվել է։ Ո՞վ է ապրում այնտեղ, որտեղ մեծացել է։ Ո՞վ է աշխատում այնտեղ, որտեղ ապրում է։ Ո՞վ է ապրում այնտեղ, որտեղ ապրել են իր նախնիները։ Եվ ու՞մ են պատկանում այս դարաշրջանի երեխաները՝ հեռուստատեսությա՞նը, թե՞ սեփական ծնողներին։ Ճշմարտությունն այն է, որ մենք լրիվ կտրվել ենք մեր արմատներից, մենք այլևս ոչ մի տեղից ենք, և արդյունքը՝ տուրիզմի նոր միտումներից բացի, անժխտելի տառապանքն է։ Մեր պատմությունը գաղութացման, պատերազմների, գաղթերի, աքսորների, արմատների ոչնչացման պատմություն է։ Պատմություն է այն ամենի մասին, ինչը մեզ դարձրել է օտար, հյուր սեփական ընտանիքում։ Կրթությունը մեզ զրկել է լեզվից, հեռուստամրցույթները՝ երգերից, զանգվածային պորնոգրաֆիան՝ մարմնից, ոստիկանությունը՝ քաղաքից, վարձու աշխատանքը՝ ընկերներից։ Սրան պետք է հավելել, որ Ֆրանսիայում պետական իշխանությունը արդեն դարերով զբաղված է անհատականացման անողոք աշխատանքով․ այն դասակարգում, համեմատում, կարգավարժում և բաժանում է իր ենթականերին սկսած ամենափոքր տարիքից, և արդեն բնազդաբար աղում իրեն շրջանցող ցանկացած սոլիդարություն՝ այնպես, որ ոչինչ չմնա քաղաքացիությունից՝ hանրապետությանը պատկանելու անարատ, ֆանտազմային զգացողությունից բացի։ Ֆրանսիացին՝ առավել, քան որևիցէ մեկը, մարմնացումն է ունեզրկվածի և կարիքավորի։ Օտարազգիների նկատմամբ նրա ատելությունը միևնույն աղբյուրն ունի, ինչ ատելությունը սեփական անձի նկատմամբ որպես օտարի։ Նախանձն ու վախը, որ նա զգում է «cité»-ների նկատմամբ, ռեսենտիմետի սովորական դրսևորում են՝ զայրույթ և վիրավորանք այն ամենի համար, ինչից ինքը զրկվել է։ Ինչպես չնախանձել «խնդրահարույց» թաղամասերին, որտեղ դեռ կա որոշակի համայնքային կյանք, որտեղ մարդիկ կապված են իրար, և կա պետության կողմից չկառավարվող սոլիդարություն, ոչ ֆորմալ տնտեսություն, կազմակերպվածություն, որ դեռ անջատ չէ այն կազմակերպողներից։ Մենք հասել ենք մի կետի, երբ ինքդ քեզ ֆրանսիացի զգալու համար պետք է հայհոյես միգրանտներին և բոլոր նրանց, ովքեր արտաքնապես օտար են։ Այս երկրում ներգաղթյալները սուվերենության տարօրինակ դիրք են ստանձնել․ եթե նրանք այստեղ չլինեին, ֆրանսիացիները հնարավոր է դադարեին գոյություն ունենալ։ 

Ֆրանսիան արտադրանքն է սեփական դպրոցների, և ո՛չ հակառակը։ Մենք ապրում ենք գերազանցաբար դպրոցականացված երկրում, որտեղ բակալավրիատի քննությունը հիշվում է որպես կյանքի ճակատագրական պահ, և թոշակառուները պատմում են, ինչպես են քառասուն տարի առաջ կտրվել այս կամ այն քննությունից, ինչպես է դա փչացրել իրենց կարիերան և ամբողջ կյանքը։ Դարուկես շարունակ կրթական համակարգը արտադրում է սուբյեկտայնության մի տեսակ, որ արմատապես առանձնանում է մյուսներից։ Մարդիկ, որոնք ընդունում են մրցակցությունը՝ նախապայմանով, որ մեկնարկային հնարավորությունները հավասար են, ովքեր ակնկալում են, որ իրական կյանքը մրցույթի պես է՝ բոլորը պարգևատրվում են ըստ արժանիքների, ովքեր ինչ-որ բան վերցնելուց առաջ միշտ թույլտվություն են խնդրում, ովքեր հարգում են մշակույթը, օրենքը և գերազանցիկներին։ Նույնիսկ նվիրվածությունը ֆրանսիացի մեծ իտելեկտուալներին և կապիտալիզմի նրանց քննադատությանը դրոշմված են դպրոցի նկատմամբ սիրով։ Գիտակրթական հաստատությունների անկմանը զուգահեռ կամաց-կամաց, օր առ օր խարխլվում է նաև պետության կողմից սուբյեկտայնության այս կառուցումը։ Փողոցի դպրոցն ու փողոցային մշակույթը վերածնունդ են ապրում վերջին 20 տարիներին, դրանք այլևս մրցում են Հանրապետության դպրոցի և դրա ստվարաթղթե մշակույթի հետ, և սա ամենախորը տրավման է, որ ֆրանսիական ունիվերսալիզմն այսօր ապրում է։ Այստեղ համակարծիք են թե՛ ծայրահեղ աջերը, թե՛ առավել վտագավոր ձախերը։ Այս ինստիտուտը կասկածի տակ դնելու համար բավական է հիշատակել [կրթական համակարգի հիմնադիր], գաղութացման մեծ տեսաբան Ժուլ Ֆեղիի անունը, որը, ի դեպ, Թիերսի օրոք՝ Փարիզի Կոմունայի ջախջախման ժամանակ, նախարարի պաշտոն էր զբաղեցնում։

Երբ տեսնում ենք, թե ինչպես են լուրերի երեկոյան թողարման ժամանակ «քաղաքացիական զգոնության կոմիտեի» անդամ ուսուցիչները նվնվում, որ իրենց դպրոցը հրկիզել են, հիշում ենք, թե ոնց էինք երեխա ժամանակ երազում վառել մեր դպրոցը։ Երբ լսում ենք, թե ինչպես է ձախ մտավորականը տաքացած պատմում փողոցում պատահական անցորդներին նեղող, գողությամբ զբաղվող, մեքենաներ այրող, ոստիկանների հետ պախկվոցի խաղացող պատանիների և նրանց խմբակային վայրագությունների մասին, հիշում ենք, թե ինչ էին 50-ականներին ասում «greaser»-ներին կամ, ավելի ճիշտ,  «Apache»-ներին «La Belle Epoque»-ի ժամանակ․ «Ապաչե ընդհանրական անունը, — գրում էր Սենի տրիբունալի մի դատավոր 1907-ին․ — վերջին տարիներին ծառայում է որպես պիտակ, որով բնութագրում են բոլոր վտանգավոր անհատներին, անազգ և անընտանիք սուբյետներին, հասարակության թշնամիներին, պատասխանատվությունից խուսափողներին, նրանց, ովքեր պատրաստ են ամենահանդուգն բախումների, ամեն տեսակի հարձակումների մարդկանց և գույքի վրա»։ Բանդաները, որոնք իրենց թաղամասերի անուններն են կրում, խուսափում են աշխատանքից և դեմ առ դեմ են դուրս գալիս ոստիկանությանը, իսկական մղձավանջ են քաղաքակիրթ ու անհատականացված ֆրանսիացու համար։ Նրանք մարմնավորում են այն ամենը, ինչից ինքը հրաժարվել է, այն հաճույքը, որն ինքը երբեք չի զգա։ Ինչ-որ լկտի բան կա մի երկրում ապրելու մեջ, որտեղ ինքն իր համար երգող երեխային անպայման լռեցնում են («Սուս, մի խանգարիր»), որտեղ դպրոցական կաստրացիան արտադրում է բարեվարք ծառայողների իսկական հեղեղ։ Մեսրինի՝ մինչև հիմա պահպանվող փառքը հիմնված է ոչ այնքան նրա ուղղամտության կամ հանդգնության, որքան պարզ փաստի վրա՝ նա վրեժխնդիր էր լինում այն ամենի համար, ինչի համար մենք էլ պիտի վրեժ լուծենք։ Կամ ավելի ճիշտ` մենք էլ պիտի վրեժ լուծենք ուղիղ ձևով, բայց փոխարենը շարունակում ենք տատանվել ու անվերջ հետաձգել։ Որովհետև անվիճելի է, որ հազար ու մի աննկատ և թաքուն ձևով, ամեն զրպարտող խոսքով, ամեն անբարյացկամ փոքրիկ արտահայտությամբ և խայթող քաղաքավարությամբ՝ ֆրանսիացին շարունակում է վրեժ լուծել անդադար և բոլորից՝ նրա համար, որ հրաժարվել է ինքն իրենից և թողել, որ ոչնչացվի։ Ժամանակն է, որ «Ճիշտ այդպես, պարոն լեյտենանտ»-ի փոխարեն ասենք «Ոստիկան, սիքտիր»։ Այս իմաստով որոշ բանդաների բացահայտ թշնամանքն ընդամենն արտացոլում է այն թունավոր միջավայրը, փտած ոգին և փրկարար կործանման ցանկությունը, որով լցված է այս երկիրը։

Օտար մարդկանց այս պոպուլյացիան «հասարակություն» անվանելն այնպիսի ուզուրպացիա է, որ նույնիսկ հասարակագետներն են մտածում, որ երևի արժի հրաժարվել մեկ դարից ավել իրենց հաց ու ջուր տվող այդ կոնցեպտից։ Այժմ նրանք նախընտրում են օգտագործել «ցանց» փոխաբերությունը՝ նկարագրելու համար կապը կիբերնետիկ մենությունների միջև, փոխազդեցությունների թույլ միահյուսումը անվանում են «գործընկերներ», «կոնտակտներ», «ծանոթներ», «զուգընկերներ»։ Այսպիսի ցանցերը երբեմն խտանում են՝ դառնալով միջավայր, որտեղ կոդերից բացի ընհանուր ոչինչ չկա և ոչինչ չի խաղարկվում՝ բացի ինքնության անվերջանալի վերակառուցումը։

Ժամանակի վատնում կլինի, եթե թվարկենք այն ամենը, ինչ մեռնում է ներկա սոցիալական հարաբերություններում։ Ասում են, թե ընտանիքը նոր զարթոնք է ապրում, զույգը վերադառնում է։ Բայց հետ եկած ընտանիքը նույնը չէ, ինչ գնացածը։ Այն պարզապես խորացնում է տիրող օտարումը, որը թաքնված է այդ դիմակահանդեսի հետևում։ Բոլորը կարող են վկայել, որ ընտանեկան հավաքներին տխրությունը տարեց տարի խտանում է՝ անբնական ժպիտներ, ձևականություններ, անհարմարությունը թաքցնելու փորձեր, զգացողություն, որ սեղանին մեռել է դրված, որին բոլորը չտեսնելու են տալիս։ Ֆլիրտից մինչև ամուսնալուծություն, համատեղ կենցաղից մինչև երկամուսնություն՝ բոլորն են զգում նուկլեար ընտանիքի տխրեցնող անմտությունը, բայց շատերը դեռ հավատում են, որ դրանից հրաժարվելն ավելի տխուր կլինի։ Հիմա ընտանիքը ոչ այնքան մայրական խեղդող վերահսկողությունն է կամ հայրական ծեծը, որքան մանկամտաբար հանձնվելը ցաքուցրիվ կախվածություններին, որոնցում ամեն ինչ գոնե ծանոթ է՝ անհոգության մի ակնթարթ դեմ առ դեմ աշխարհին, որն անժխտելիորեն փլուզվում է, որում «ինքնաբավ դառնալը» էվֆեմիզմ է «շեֆ գտնելու» համար։ Նրանք օգտագործում են կենսաբանական ընտանիքի «հարազատությունը» որպես արդարացում՝ նսեմացնելու համար այն ամենը, ինչ կրքալի վառվում է մեր մեջ, և մեզ մեծացրած լինելու պատճառաբանությամբ ստիպում են հրաժարվել աճելու հնարավորությունից և լրջությունից, որ կա մանկության մեջ։ Մենք պետք է զգուշանանք այսպիսի խեղումներից։

Զույգը վերջին հանգրվանն է սոցիալական մեծ անկման մեջ՝ օազիս մարդկային անապատում։ «Մտերմիկ հարաբերության» անվան տակ մենք փնտրում ենք այն ամենը, ինչ ակնհայտորեն կորել է ժամանակակից սոցիալական հարաբերություններից՝ ջերմություն, պարզություն, ճշմարտություն, կյանք առանց թատրոնի և հանդիսատեսի։ Բայց երբ անցնում է ռոմանտիկ կախարդանքը, մերկանում է նաև «մտերմությունը»․ այն հերթական սոցիալական հորինվածքն է, որը խոսում է գլամուրային ամսագրերի և հոգեբանության լեզվով, և ինչպես ցանկացած այլ բան՝ սրտխառնոցի աստիճան հագեցված է մարտավարություններով։ Այստեղ ճշմարտությունը ավելի շատ չէ, քան մնացած տեղերում՝ նույն ստերն են և օտարության տիրապետող օրենքները։ Երբ բախտի բերմամբ բացահայտում ես այս պարզ ճշմարտությունը, չես կարող դրանով չկիսվել, իսկ դա մի բան է, որ ինքնին հակասում է զույգի ձևաչափին։ Այն, ինչ թույլ է տալիս մարդկանց սիրել միմյանց, նույնն է, ինչ նրանց դարձնում է սիրելի և կործանում «աուտիզմ եկուսի համար» ուտոպիան։

Իրականում, բոլոր սոցիալական ֆորմաների կազմալուծումը օրհնանք է՝ կատարյալ պայման անզուսպ և զանգվածային էսպերիմենտների համար՝ նոր պայմանավորվածություններով, նոր հավատարմություններով։ Հայտնի «ծնողական հրաժարումը» մեզ ստիպում է աշխարհին առերեսվել նախահաս պայծառամտությամբ և կանխագուշակում ապագայի գեղեցիկ ապստամբությունները։ Այժմ, երբ սեքսը լիովին սպառել է իրեն, առնականությունն ու կանացիությունը շքերթի են ելել ցեցը կերած հագուստներով, երբ երեք տասնամյակ շարունակվող, նոն-սթոփ պորնոգրաֆիկ նորարարությունը սպառել է թե՛ ազատագրման, թե՛ ընդունված նորմերը խախտելու գայթակղությունը, զույգի մահվան մեջ մենք փնտրում ենք կոլեկտիվ աֆեկտիվության անհանգիստ ֆորմաների ծնունդը։ Հուսով ենք՝ կկարողանանք հարաբերությունների անշահախնդրությունը դարձնել քաղաքական սոլիդարության զենք և զրահ՝ նույնքան անթափանցելի պետության միջամտության համար, որքան գնչուական ճամբարը։ Նյութական միջոցները, որոնք բազում ծնողներ կուտակել են իրենց պրոլետարիզացված ժառանգներին փոխանցելու համար, կարող են դառնալ պայթյունավտանգ հասարակական ակտիվությունը հովանավորելու միջոց։ «Ավտոնոմ դառնալը» կարող է հեշտությամբ ենթադրել փողոցում կռվել սովորել, դատարկ տներ զբաղեցնել, դադարել աշխատել, իրար խենթորեն սիրել, խանութից գողություն անել։

Անտեսանելի կոմիտե

ֆրանսերեն բնագիրը՝ L’insurrection qui vient – Comité invisible
թարգմանությունը՝ Գևորգ Մնացականյանի

Գլուխ 1-ի