Հայկական եկեղեցու հետ կապված մոլորությունների մասին

Լոնդոնում աշխատող լրագրող Մարկ Գրիգորյանը Սուրբ ծննդյան տոների հետ կապված որոշել է իր բլոգում խոսել Հայ Առաքելական Եկեղեցու վերաբերյալ ամենահաճախ հանդիպող հարցերի մասին։

«Դրանք են՝

– արդյո՞ք հայկական եկեղեցին «լուսավորչական» է,

– արդյո՞ք հայերը 301թ-ին են ընդունել քրիստոնեությունը

– արդյո՞ք Հայ Առաքելական Եկեղեցին ուղղափառ է

– արդյո՞ք բոլոր հայերը Հայ Առաքելական Եկեղեցու հետևորդներ են

Հայկական եկեղեցին լուսավորչական չէ․

«Լուսավորչական» (григорианская) տերմինը հորինվել է Ռուսաստանում 19-րդ դարում, երբ Հայաստանի մի մասը միացվել էր Ռուսական կայսրությանը։ Այն նշանակում է, որ հայկական եկեղեցին սկիզբ է առել Գրիգոր Լուսավորչից, այլ ոչ՝ առաքյալներից։

Ինչո՞ւ էր պետք դա անել․

Պատճառն այն է, որ երբ եկեղեցին սկիզբ է առնում առաքյալներից, դա նշանակում է՝ նրա արմատները հասնում են անմիջապես Քրիստոսին։ Իսկ ահա Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցին հազիվ թե կարող է իրեն առաքելական անվանել, քանի որ հայտնի է՝ ուղղափառությունը Ռուսաստան է եկել Բյուզանդիայից, այն էլ՝ համեմատաբար ուշ՝ 10-րդ դարում։

Ճիշտ է, այստեղ Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցուն «օգնության» է գալիս եկեղեցու բազմատարրության գաղափարը, այսինքն՝ դրա տարածական, ժամանակային ու որակական համընդհանրությունը, այսինքն, Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցին, լինելով ուղղափառ եկեղեցիներից մեկը, նույնպես, այսպես ասած, հասնում է անմիջապես Քրիստոսին, բայց չարժե առանձնապես խորանալ աստվածաբանության մեջ, ես դա ուղղակի արդարության համար նշեցի։

Այսպիսով, հայկական եկեղեցին «լուսավորչական» դարձնելով՝ Ռուսական կայսրությունը (որտեղ եկեղեցին պետությունից բաժանված չէր, ու, հետևաբար, Ռուս Ուղղափառ Եկեղեցին պետք է ունենար բոլոր առավելությունները) նրան զրկեց իրեն անմիջապես Քրիստոսին հասցնելու հիմքերից։ Քրիստոսի ու նրա աշակերտների՝ առաքյալների, փոխարեն ստացվում էր Գրիգոր Լուսավորիչը։

Այնուամենայնիվ, հայկական եկեղեցին այդ ամբողջ ընթացքում ինքն իրեն Հայ Առաքելական Եկեղեցի էր անվանում․ այդպես են նրան միշտ անավանել նաև ամբողջ աշխարհում, բացառությամբ Ռուսական կայսրության, այնուհետև՝ Խորհրդային միության, դե, իսկ հիմա՝ Ռուսաստանի։

Ի դեպ, դրա հետ է կապված ևս մեկ մոլորություն, որը վերջին տարիներին մեծ շրջանառություն է ստացել՝ հայերը քրիստոնեություն 301 թվականին չեն ընդունել։

Աստծո Որդու մասին ուսմունքը Հայաստանում սկսեց տարածվել առաջին դարում, բնականաբար, մեր թվարկության։ Նշում են նաև 34-րդ թիվը, բայց ես հոդվածներ եմ հանդիպել, որտեղ ասվում էր, որ դա, ըստ երևույթին, տեղի է ունեցել 12-15 տարի ուշ։

Ահա թե ինչ է տեղի ունեցել իրականում․

Երբ Քրիստոսին խաչեցին, որից հետո նա մահացավ, հարություն առավ ու համբարձվեց, նրա աշակերտ առաքյալները մեկնեցին աշխարհի տարբեր անկյուններ՝ տարածելու նրա ուսմունքը։ Մենք գիտենք, որ, օրինակ, Պետրոսին իր ճանապարհորդությունները տարան Հռոմ, որտեղ և նա մահացավ, իսկ նրա գերեզմանի վրա կառուցվեց Վատիկանի հայտնի Սուրբ Պետրոսի տաճարը։

Իսկ Թադեոսն ու Բարդուղիմեոսը՝ 12 առաքյալներից երկուսը, գնացին հյուսիս-արևելք՝ Սիրիա, որտեղից շուտով հասան Հայաստան, ուր հաջողությամբ տարածեցին Քրիստոսի ուսմունքը։ Նրանցից էլ՝ առաքյալներից, հենց սկիզբ է առնում հայկական եկեղեցին։ Հետևաբար, այն կոչվում է «առաքելական»։

Նրանք երկուսն էլ իրենց կյանքն ավարտել են Հայաստանում։ Թադեոսին տանջամահ արեցին․ նրան խաչեցին ու խոցեցին աղեղներով։ Այդ վայրում այժմ գտնվում է Սբ․ Թադեոսի վանքը։ Դա գտնվում է Իրանի ներկայիս տարածքում։ Սբ․ Թադեոսի մասունքները պահվում են Էջմիածնում։

Բարդուղիմեոսին էլ են տանջամահ արել։ Նա կառուցեց Սբ Աստվածածնին նվիրված եկեղեցին, իսկ երբ 68 թվականին սկսվեցին քրիստոնյաների հետապնդումները, նրան մահապատժի ենթարկեցին։ Նրա հետ, լեգենդի համաձայն, մահապատժի ենթարկվեցին 2000 քրիստոնյաներ։ Սբ․ Բարդուղիմեոսի մասունքները պահվում են Բաքվում։

Այնպես որ, քրիստոնեությունը Հայաստանում սկսել է տարածվել առաջին դարում, իսկ 301 թվականին Տրդատ թագավորն այն ընդունեց որպես պետական կրոն։

Հետևաբար, ավելի ճիշտ է ասել, որ հայերը քրիստոնեությունն ընդունել են առաջին դարի կեսին, իսկ 301 թվականին այն Հայաստանում ընդունվել է որպես պետական կրոն։

Արդյո՞ք Հայ Առաքելական Եկեղեցին ուղղափառ է․

Այո, և ոչ։ Եթե խոսենք ուսմունքի աստվածաբանական հիմքերի մասին, ապա այն հենց ուղղափառ է։ Այլ կերպ ասած, Հայ Առաքելական Եկեղեցու քրիստոսաբանությունը, ինչպես պնդում են ներկայիս աստվածաբանները, համապատասխանում է ուղղափառությունը։

Այո՝ քանի որ Հայ Առաքելական Եկեղեցու Կաթողիկոս Գարեգին Բ-ն վերջերս անձամբ հայտարարեց, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցին ուղղափառ է։ Իսկ կաթողիկոսի խոսքը շատ լուրջ փաստարկ է։

Ոչ՝ քանի որ ուղղափառ ուսմունքը ճանաչում է 49-ից 787 թթ-ին անցկացված 7 Տիեզերական ժողովների որոշումները։ Ինչպես տեսնում եք, խոսքը բավականին հին պատմության մասին է։ Հայ Առաքելական Եկեղեցին ընդունում է միայն առաջին երեքը։

Ոչ՝ քանի որ ուղղափառությունը միասնական կազմակերպչական կառույց է՝ իր առանձին, անկախ եկեղեցիներով։

Ինչո՞ւ են կարևոր 7 Տիեզերական ժողովները։ Քանի որ յուրաքանչյուրի ընթացքում ընդունվել են քրիստոնեական ուսմունքի համար կարևոր որոշումներ։ Օրինակ, առաջին ժողովի ժամանակ ընդունվեց կանխադրույթ, որը չեղյալ համարեց հուդաիզմի որոշակի ծեսերին հետևելու անհրաժեշտությունը, երկրորդի ժամանակ ընդունվեցին հավատքի խորհրդանիշները, երրորդի ու հինգերորդի ժամանակ դատապարտեցին նեստորականությունը, յոթերորդի ժամանակ դատապարտեցին պատկերամարտությունը, բաժանեցին Աստծո պաշտամունքը, և այլն։

Հայկական եկեղեցին ընդունեց միայն առաջին երեք ժողովների որոշումները։ Չորրորդ Տիեզերական ժողովը՝ Քաղկեդոնի ժողովը, հրավիրվել է 451 թվականին։ Եթե ծանոթ եք Հայաստանի պատմությանը, ապա անմիջապես կհիշեք, որ այս տարին հայտնի է Ավարայրի ճակատամարտով, որի ժամանակ հայկական զորքերը՝ Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ, պայքարում էին Սասանյան Պարսկաստանի դեմ՝ կրոնական ու պետական անկախության համար։

Իսկ քանի որ հոգևորականությունը մեծ դեր էր խաղում դիմակայության, ճակատամարտի ժամանակ, ինչպես նաև դրանից հետո, ապա եկեղեցականները ժամանակ ու ցանկություն չունեցան պատվիրակություն ուղարկել Տիեզերական ժողովին։

Ու հենց դա էր խնդիրը, քանի որ Ժողովը ընդունեց Քրիստոսի ինքնության վերաբերյալ ամենակարևոր որոշումը։ Իսկ հարցն այն էր՝ Քրիստոսն աստվա՞ծ է, թե՝ մարդ։ Եթե նա ծնվել է աստծուց, ապա նա, հավանաբար, նույնպես աստված է։ Բայց նա ծնվել է երկրային կնոջից, հետևաբար, պետք է մարդ լինի։

Աստվածաբան Նեստորը՝ Կեսարիա քաղաքից, պնդում էր, որ Քրիստոսը թե աստված է, թե՝ մարդ։ Այս երկու էությունները մի մարմնում գոյակցում են այն պատճառով, որ նա գոյություն ունի երկու ձևերով, որոնք գտնվում են միության մեջ ու միասին կերտում են «միասնության դեմքը»։

Մեկ այլ աստվածաբան՝ Եվտիքիոս Կոստանդնուպոլսեցին, կարծում էր, որ Քրիստոսն աստված է, և վերջ։ Նրա մեջ մարդկային բնույթ չկա։

Քաղկեդոնի ժողովը միջին գիծ գտավ՝ դատապարտելով թե Նեստորի, թե Եվտիքիոսի վարկածը։

Այս ժողովի որոշումը չընդունեցին վեց եկեղեցիներ, այդ թվում՝ Հայ առաքելականը, Ղպտի ուղղափառը, Եթովպիայի ուղղափառը, Սիրիայի ուղղափառը, Հնդկաստանի Մալանքարա ուղղաափառը և Էրիթրեայի ուղղափառը։

Այնպես որ, Հայ Առաքելական Եկեղեցին այս չափանիշով էլ է ուղղափառ։

Բոլոր հայերը բնութագրվում են որպես առաքելական եկեղեցու հետևորդներ, այնպես, ինչպես բոլոր հրեաները՝ հուդաիզմի հետևորդներ։ Սա նույնպես մոլորություն է։ Իհարկե, Հայ Առաքելական Եկեղեցին ամենախոշոր ու ազդեցիկ եկեղեցին է՝ երկու կաթողիկոսներով՝ Էջմիածնում ու լիբանանյան Անթիլիասում։ Բայց այն միակը չէ։

Գոյություն ունի նաև Հայ Կաթոլիկ եկեղեցի։ Իրականում այն միավորում է կաթոլիկ ու առաքելական եկեղեցիների տարրերը։

Հայ կաթոլիկների ամենահայտնի համայնքը Մխիթարյան միաբանությունն է, որի վանքը գտնվում է Վենետիկի Սբ․ Ղազար կղզում։ Հայ կաթոլիկների եկեղեցիներ ու վանքեր կան ամբողջ Եվրոպայում, այդ թվում՝ Հռոմում ու Վիեննայում։

1850 թվականին Պիոս 9-րդ Հռոմի պապը հայ կաթոլիկների համար սահմանեց Արդվինի թեմը։ 20-րդ դարի սկզբին թեմը փլուզվեց, իսկ հայ կաթոլիկները հայտնվեցին Տիրասպոլի եպիսկոպոսի իրավասության տակ։ Այո, այո, մոլդովացի ու ռումինացի հայերը, ինչպես նաև ուկրաինացի հայերը, նույնպես կաթոլիկ էին։

Կան նաև հայ բողոքականներ։

Հայ Ավետարանական Եկեղեցին ստեղծվել է Պոլսում 19-րդ դարում ու ներկայումս համայնքներ ունի ամենատարբեր երկրներում, որոնք միավորվում են երեք ավետարանական միություններում՝ Բեյրութում, Փարիզում ու Նյու Ջերսիում։ Բազմաթիվ եկեղեցիներ կան նաև Լատինական Ամերիկայում, Բրյուսելում, Սիդնեյում, և այլն։

Վերջապես, կան հայ մահմեդականներ։ Ստամբուլում «Հրանտ Դինք» հիմնադրամի հովանավորության ներքո վերջերս անցավ խոշոր գիտաժողով՝ նվիրված մահմեդականություն ընդունած հայերին»։