Սոդոմն ընդդեմ սուրբ Ֆրանցիսկոսի. Քրիստոնեության տնտեսական հարացույցը

Աշխարհում գոյություն ունեցող փողը և ունեցվածքը ընդհանուր են բոլորի համար: Սատանան ստիպում է մեզ վերածել մասնավոր սեփականության և դարձնել անձնական խնայողության այն, ինչ նախատեսված էր ընդհանուր օգտագործման համար:

Սիմեոն Նոր Աստվածաբան, Խոսք 21

Քաղաքականությունը վարում են ոչ թե պետությունների և օրենքների միջոցով, այլ՝ կառավարիչների և ոստիկանության, և այս կարգը խորքային արմատներ ունի քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ: Ըստ մշակութաբանների, կամքը քրիստոնեական գյուտ է: Հին հույները չունեն այնպիսի գաղափար, որը կհամապատասխաներ կամքի մեր հայեցակարգին. կոպիտ ասած, հույները ավելի շատ խոսում են ուժի, հնարավորության («կարողանալու») մասին, այլ ոչ թե կամքի՝ («ցանկանալու»): Այսինքն ՝ անտիկ մարդը «կարողացող» մարդ է, իսկ ժամանակակից մարդը ցանկացող էակ է:

Քրիստոնեական մշակույթը «հորինեց» կամքը, որն ծագումնաբանորեն կապված է տնտեսության գաղափարի հետ: Ի վերջո այն մարդկայի կեցությունը հանգեցրեց գործունեությանը, առավելապես՝ տնտեսական:

Հավանաբար, այն հարցին, թե ինչո՞ւ Եհովա աստված ավերեց Սոդոմ քաղաքը, մարդկանց մեծամասնությունը ունի պատրաստի պատասխան՝ սոդոմիայի համար: Եկեղեցին սոդոմիտներ է անվանում նույնասեռականներին և բացահայտ ստում Սոդոմի կործանման պատճառների մասին: Եհովա աստվածն իր Եզեկիել մարգարեին միանգամայն հստակ բացատրում է, որ խնդիրը Սոդոմի սեռական բարքերի մեջ չէ. «Քո քրոջ՝ Սոդոմի անօրէնութիւնն այս էր՝ ամբարտաւանութիւն, հացով լիացածութիւն, գինու մէջ յղփացածութիւն: Մեղկ կեանք էին վարում ինքն էլ, դուստրերն էլ: Դրա մէջ էին խրուած ինքն էլ, դուստրերն էլ: Ձեռք չէին մեկնում աղքատին ու տնանկին, մեծամտանում էին ու իմ առաջ անօրէնութիւններ անում: Ու երբ դա տեսայ՝ մէջտեղից վերացրի նրանց» [1]:

Ինչպես տեսնում ենք, Եհովային ավելի շատ հետաքրքրում է սոցալական անարդարությունը, սպառողական հոգեբանությունը, քան՝ քաղաքացիների սեռական բարքերը: Վերջինն էլ, իհարկե, բայց, կարծես, երրորդ տեղում: Եզեկիելի գրքում հատկապես սեռականությանը նվիրված է գլուխ 23-ը, այն էլ՝ զուտ ծիսական տեսակետից․ դատապարտվում է տաճարական պոռնկությունը: Կարելի է մտածել, որ մարգարեն և Եհովա աստվածն ավելի հանդուրժող են մասնավոր անհատների սեռական կյանքի նկատմամբ, քան ժամանակակից կղերականները: 

Դա մեզ չպետք է զարմացնի: Սեռականության միջոցով անհատներին հսկողության տակ պահելը, ինչպես պնդում է Միշել Ֆուկոն իր «Սեռականության պատմության» մեջ, կապված է կենսաքաղաքականության ծագման և զարգացման հետ, այսինքն՝ նորագույն ծագում ունի: Բայց սեռականության դիվականացումը, իհարկե, քրիստոնեության մեջ ավելի հին երևույթ է և կապվում է Օգոստինոս Երանելու հետ [2]: Օգոստինոս Երանելին, ինչպես երևում է իր «Խոստովանությունից», լուրջ խնդիրներ ուներ՝ կապված իր անհագուրդ սեռականության հետ, որը կարողացավ վերածել աստվածաբանական տեսության: Սեռականությունը, ըստ Օգոստինոսի, այն դուռն է, որով Սատանան մուտք է գործում մարդկային հոգիներ:

Եզեկիել մարգարեի գրքից բերված մեր օրինակից էլ է պարզ, որ Եհովան ավելի մտահոգված է մարդկանց սոցիալական բարքերով, քան նրանց անձնական կյանքով: Սոցիալական խնդիրը ավելի նշանակալի է դառնում քրիստոնեության մեջ, ընդ որում ստանալով յուրահատուկ՝ տնտեսական մեկնաբանություն:

Առաջին դարերում առավել ակտիվորեն սկսվեցին Հռոմ ներմուծվել արևելյան պաշտամունքները: Սակայն դրանք անկարող եղան լցնելու ստեղծված հոգևոր դատարկությունը: Գուցե այդ պաշտամունքներից որոշներն ընդունակ էին գրգռել երևակայությունը և բզկտել նյարդերը, բայց դրանք շատ ավելին չէին, քան գլադիատորական ներկայացումները: Հարկավոր էր մեկ այլ ուսմունք, որը կընդգրկեր կյանքն ամբողջությամբ՝ աշխատանք, ընտանիք և կմիավորեր հասարակությանը: Այդպիսի ամբողջատիրական ուսմունք դարձավ քրիստոնեությունը: 

Քրիստոնեական պաշտամունքը չէր հանգում միայն ծեսերի կատարմանը, այլև հետևում և հոգ էր տանում իր հետևորդների մասին: Լավ կազմակերպված և կառուցված համայնքի միջոցով այն կարողանում էր մարդուն, իր գործունեության բոլոր ոլորտներում պահել իր հավատքի մեջ: Համայնքից անդին Երկրային քաղաքն էր՝ Հռոմը, իր օրենքներով, աստվածներով և սովորություններով: Հռոմեական կայսրության ներսում աննկատ սաղմնավորվում էր մեկ այլ կայսրություն, որը նույնիսկ ավելի ամբողջական էր, քան ինքը՝ Հռոմեականը: Զուր չէ, որ երկրորդ դարում առաջացավ տիեզերական (կաֆոլիկ, կամ կաթոլիկ) եկեղեցու տեսլականը: Այս վտանգավոր մրցակցի դեմ կայսրերը հետևողական պայքար էին տանում, երբեմն նույնիսկ` կրոնների նկատմամբ հանդուրժող Հին աշխարհի համար անծանոթ դաժանությամբ: 

Այն, որ քրիստոնեությունը կյանքն իր ամբողջության մեջ էր դիտարկում, ընդ որում` կարգավորված և կազմակերպված, նշանակում է, որ կենսագործունեության բոլոր ձևերը պետք է կանոնակարգվեին տրամաբանական և լիակատար եղանակով` համեմատելի Աշխարհիկ քաղաքի օրենքների՝ հռոմեական իրավունքի հետ:

Խոսքը վերաբերում է նաև սոցիալական կյանքին, այդ թվում՝ արդարության, սեփականության, ընտանիքի հարցերին և այլն: Սկզբնական շրջանում ամեն ինչ պարզ էր: Ասենք, սեփականությունը հռոմեական իրավունքի տիրույթն էր և անհարիր հոգևորին: Բայց դրությունն աստիճանաբար սկսվում է փոխվել: 

Արևմտյան քրիստոնեական մտածողությունը հեղաշրջում կատարեց մարդկային պատկերացումներում. Այն աշխարհը (կոսմոսը) վերածեց տնային տնտեսության (օյկոս), օնթոլոգիան փոխարինեց գոյության տնտեսությամբ: Ըստ ժամանակակից փիլիսոփա Ջորջիո Ագամբենի, այդ բնազանցական լայնածավալ նախագիծը, ըստ էության, սոտերոլոգիական (փրկչական) ձեռնարկություն էր, որի նպատակն էր ստեղծել մարդու համար հարմարավետության հոգեկան գոտի: Մարդուն փրկել, խնայել («տնտեսել»), նրանից ծածկել անգոյության հրեշավոր դեմքը, նրա գոյությանը հիմք (տուն) տալ՝ ահա այդ փլիսոփայության մոտիվները: 

Տնտեսական մտածողության հաղթանակը, այսինքն՝ տնտեսագիտությունն ու մենեջմենթի չափանիշների կիրառումը հասարակական կյանքի բոլոր այլ ոլորտների նկատմամբ, սա է ժամանակակից իտալացի փիլիսոփա Ջորջիո Ագամբենի «Թագավորություն և փառք» գրքի հիմնական թեման: Այն ենթավերնագիրը, որը հեղինակը տալիս է իր հիմնարար գործին, ավելին է, քան պերճախոսություն՝ «Դեպի տնտեսագիտության և կառավարման աստվածաբանական ծագումնաբանություն» [3]: Գրքի առանցքային հարցերն են. Որո՞նք են եվրոպական մշակույթի տնտեսական հարացույցի գերիշխանության արմատները: Այլ կերպ ասած, ինչպե՞ս եղավ, որ մինչ օրս արևմտյան աշխարհի ճակատագիրը ուղղակիորեն կախված է տնտեսության հաջողություններից և մարդկային հասարակության արտադրական գործունեությունից:

Ջ. Ագամբենը տնտեսական/ տնային մտածողության հիմքը տեսնում է Պողոս առաքյալի մոտ: Նա հատուկ ուշադրություն է դարձնում այն բառապաշարի վրա, որով Պողոսը նկարագրում է երիտասարդ քրիստոնեական համայնքը: Այն փոխառված է բացառապես տնտեսագիտության բառապաշարից ՝ «Աստծո տուն», «տնտեսվար», «ծառա» և այլն: Ընտանեկան/տնային այդ բառապաշարը, ըստ Ագամբենի, կարևոր դեր է խաղացել Եվրոպայում տնտեսական պարադիգմի՝ հարացույցի կայացման գործում [4]: Որպես օրինակ կարելի է բերել Պողոս առաքյալի թուղթը Եփեսացիներին. «Թերևս դուք լսած լինեք Աստծո շնորհի տնտեսության մասին, որ տրվեց ինձ ձեզ համար․ որովհետև հայտնությամբ ցույց տրվեց ինձ խորհուրդը, ինչպես ավելի վերև գրեցի ձեզ համառոտակի, որպեսզի կարող լինեք ընթերցել և տեսնել իմ իմացությունը Քրիստոսի խորհրդի մեջ․ խորհուրդ, որ այլ սերունդների մարդկանց որդիներին ցույց չտրվեց, ինչպես այժմ այն հայտնվեց իր սուրբ առաքյալներին և մարգարեներին Սուրբ Հոգու միջոցով, որպեսզի հեթանոսները Քրիստոս Հիսուսի միջոցով ժառանգակից, նույն մարմնի անդամ և նրա խոստմանը հաղորդակից լինեն ավետարանով: Եվ այդ ավետարանին ես սպասավոր եղա՝ ըստ Աստծո շնորհի այն պարգևների, որ տրվեցին ինձ նրա զորության ներգործությամբ (ես, որ հետինն եմ բոլոր սրբերի, ինձ տրվեց այս շնորհը)՝ ավետարանելու հեթանոսներին Քրիստոսի անքնին մեծությունը և բոլորին լուսավորելու, որպեսզի գիտենան, թե ինչ է այն խորհրդի տնտեսությունը, որ ծածկված էր հավիտենից Աստծո մոտ, որ ստեղծեց ամեն ինչ, որպեսզի եկեղեցու միջոցով հայտնի լինի այժմ երկնային իշխանություններին և պետություններին Աստծո բազմապատիկ իմաստությունը՝ նրա հավիտենական նախասահմանության համաձայն, որ նա իրագործեց Տեր Հիսուս Քրիստոսի միջոցով» (3:2-11) [Շեղագիրը` հեղինակինը – խմբ․]:

Օյկոնոմիա (Օἰκονομία) բառի իմաստի բուն աստվածաբանության ոլորտ տեղափոխումը տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 2- րդ դարերում Հիպոլիտո Հռովմեացու, Տերտուլիանի և Որոգինեսի շնորհիվ: Իրենց գրություններում էր, որ «օյկոնոմիա տերմինը դադարում է ունենալ տների կառավարման հետ կապված նշանակության, փոխադրվում է կրոնական ոլորտ և այն սկսվում է գործածվել աստվածային կյանքի երրորդության բաժանման տեխնիկական իմաստով» [5]​​:

Դեռևս Կառլ Շմիտտը նշել է, որ պետության և իրավունքի մասին գիտական պատկերացումները կապված են աստվածաբանական հասկացությունների աշխարհիկացման հետ [6]: Քաղաքական աստվածաբանության աշխարհիկացման ընթացքում Ամենակարող Աստված վերածվեց ամենակարող օրենսդիրի, և հրաշքի գաղափարը վերածվեց արտակարգ իրավիճակների իրավաբանական կատեգորիայիմ [7]:  Ըստ Ագամբենի, Շմիտտը ճիշտ է նկատել, որ արևմտյան քաղաքական մտածողության արմատները գտնվում են քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ, բայց նրա մյուս, ոչ պակաս կարևոր նշանակություն ունեցող տնտեսության ուսմունքը նրա հայացքից վրիպել է: Հետևաբար, քրիստոնեական աստվածաբանության ծոցում ոչ թե ձևավորվեց մեկ հարացույց, ինչպես կարծում էր Կ. Շմիտտը, այլ երկու՝ «քաղաքական աստվածաբանություն, որը մի Աստծո մեջ հաստատում է ինքնիշխան իշխանության գերազանցությունը, և տնտեսական աստվածաբանություն, որն այս գաղափարը փոխարինում է օյկոնոմիայի հայեցակարգով, որը հասկացվում էր որպես իմանենտ՝ տնային կարգ, բայց ոչ թե քաղաքական նեղ իմաստով, այլ որպես և՛ աստվածային, և՛ մարդկային կյանք» [8]: Ագամբենն ընդգծում է՝ նշված երկու պարադիգմերը հակադրված են, բայց մյուս կողմից ՝ սերտ ֆունկցիոնալ կապի մեջ են:

Ջ. Ագամբենը քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ տնտեսական հարացույցը մերժող կարևորագույն օրինակ է տեսնում Ֆրանցիսկոս Ասսիզացու ուսմունքը: «Ֆրանցիսկոսը և նրա հետևորդները գտել են իրենց Ուխտը որպես «մեսիական համայնք», – պնդում է Ագամբենը՝ ընդգծելով, որ դրա վերջնական նպատակը «իշխանության և օրենքների ճնշումից խուսափող տարածք ստեղծելն է՝ առանց բախման մեջ մտնելուն, բայց և զրկելով իշխանությունը  արդյունավետությունից»: Դա կարելի է հասնել այսպես կոչված «usus pauper»-ի միջոցով ՝ բառացիորեն ՝ «աղքատների օգտագործումը», որը Ագամբենը առանց երկմտելու կրկին բնորոշում է որպես «կյանքի ձև» [9]:

Հարկ է հիշեցնել, որ Անտոնիո Նեգրիի և Մայքլ Հարդթի «Կայսերության» վերջին դրվագը նվիրված է Սուրբ Ֆրանցիսկոսին, աղքատության վրա հենված ան-գործունեության սկզբունքին որպես «օնթոլոգիական ուժ», որը ստեղծում է «նոր համայնք»: Ըստ նրանց, Ֆրանցիսկոս Ասսիզացին մարմնավորում է կոմունիստական կենսաձևը. «Նայեք նրա գործունեությանը: Զանգվածների աղքատության դեմ պայքարելու համար նա շուռ տվեց այդ ընդհանուր վիճակը իր վրա և այստեղ հայտնաբերեց նոր համայնքի օնթոլոգիական ուժը: … Ի տարբերություն նոր առաջացող կապիտալիզմի, Ֆրանցիսկոսը հրաժարվեց գործողության բոլոր պրակտիկաներից և, ի տարբերություն մարմնականի զսպմանը (աղքատության և գործող կարգի մեջ), նա ընդունեց երջանիկ կյանքի կողմը: … Հետմոդեռնիզմում մենք կրկին հայտնվում ենք Ֆրանցիսկոսի իրավիճակում՝ իշխանության ոչնչությանը հակադրելով կյանքի ուրախության ուժը» [10]:

Տնտեսական հարացույցը արևմտյան աստվածաբաններին դրդում էր անընդհատ անդրադառնալ հասարակության սոցիալական և տնտեսական կյանքին:

Կաթոլիկ եկեղեցու պատմաբանները եկեղեցու սոցիալական ուսմունքի պատմությունը սկսում են սուրբ Ավգուստինոս Երանելուց: Կարծիք կա, որ նա մերժում էր ունեցվածքի ընդհանրությունը, բայց պնդում էր մասնավոր սեփականության վրա պետության հսկողության անհրաժեշտությունը: Նրա կենսագրությունից, սակայն, հայտնի է դեպք, երբ նա փորձել է իր ընկերների հետ կոմունա ստեղծել: Դառնալով եպիսկոպոս` նա պահանջում է, որ ձեռնադրվողներն իրենց ողջ սեփականությունը հանձնեն եկեղեցուն. «Երանելի են նրանք, որոնք բացում են Տիրոջ ճանապարհը նրանով, որ չեն օգտվում մասնավոր սեփականությունից: …Ուրեմն, եղբայրներ, հրաժարվենք մասնավոր սեփականություն ունենալուց կամ սիրենք այն, եթե չենք կարող այն չունենալ, և պատրաստենք Տիրոջ գալուստը» («Զրույցներ 131-րդ սաղմոսի մասին»): Հռոմի պապ Գրիգորիոս Երկխոսքը գրում է. «Հողը բոլորինն է, և այդ պատճառով այն բոլորի համար է պտղաբերում»: Իսիդոր Սևիլիացին ևս գտնում է, որ իրերի ընդհանուր օգտագործումը համապատասխանում է «բնական օրենքին»:

Ի՞նչ է «բնական օրենքը» կաթոլիկական ուսմունքում: «Բնական օրենքը» հանդիպում է արդեն Սուրբ Հայրերի մոտ: Հովհան Ոսկեբերանը գրում է. «Աստված, ստեղծելով մարդուն, նրան նվիրել է բնական օրենքը: Ի՞նչ է բնական օրենքը: Աստված տվել է խիղճ, չարը բարուց տարբերելու բնածին կարողություն» [11]: Նրա համոզմամբ ընդհանուր սեփականությունը ևս բնական է:

Կաթոլիկ աստվածաբանությունն ավելի հեռուն է գնում: Այն 7-րդ դարից տարբերակում է գերբնական կամ Աստվածային օրենքը, «բնական օրենքը» կամ «բնական իրավունքը», որը մարդու էության անմեղ կողմն է, և «դրական օրենքը», որը մեղավոր մարդկության գոյության կանոններն են: Քանի որ մասնավոր սեփականությունը մեղավոր մարդկության ստեղծած հաստատություններից է, հետևաբար, այն մեղք է: Մինչդեռ ամենաանհրաժեշտ՝ տարրական կարիքների բավարարման համար նախատեսված մասնավոր սեփականությունը կաթոլիկ միջնադարյան աստվածաբանները «բնական» էին համարում: 

Չնայած միջնադարում բոլոր կաթոլիկական կրոնական ուխտերը համամիտ էին մասնավոր սեփականության հարցում, սակայն այլ էին կյանքի պահանջները: Միսիոներական կամ բարեգործական գործունեությունը պահանջում էր միջոցներ, որի լուծումը հանդիսացան ընդհանուր վանքապատկան սեփականությունը և վանականների ֆիզիկական աշխատանքը: Սա խնդրի այնպիսի լուծում էր, որ չէր հակասում «բնական օրենքի» դրույթին:

Կաթոլիկական սոցիալական ուսմունքում կարևոր ուղղումներ մտցրեց Թովմա Աքվինացին: Այս մտածողի ուսմունքի կարևորության մասին կարելի է դատել այն փաստով, որ Թովմա Աքվինացու ուսմունքը՝ «թոմիզմը», Հռոմի պապ Լևոն 13-րդը Aeterni Patris (1879 թ.) էնցիկլում հայտարարել է ողջ կաթոլիկ աստվածաբանության հիմքը: Նա նաև Ս. Գրիգոր Տաթևացու և այլ աստվածաբանների միջոցով ազդել է Հայ առաքելական եկեղեցու վարդապետության վրա:

Աքվինացին վիճարկեց այն դրույթը, թե մասնավոր սեփականությունը «դրական օրենքն» է, իսկ ընդհանուր սեփականությունը՝ «բնական»:

Նա գտնում էր, որ տնտեսական արտադրությունը և բաշխումը բնական են մասնավոր սեփականության հիման վրա: Բայց այն բանից հետո, երբ մարդը ստանում է իրենը, բնական է համարվում մերձավորի հետ կիսվելը: Նա գրում է. «Ունեցվածքի ընդհանրությունը հատուկ է բնական օրենքին, բայց ոչ այն իմաստով, որ այն մեզ հրամայում է ամեն ինչին տիրապետել որպես ընդհանուր սեփականություն և սեփական ոչինչ չունենալ, այլ այն իմաստով, որ ունեցվածքի բաշխումը տեղի է ունեցել ոչ թե համաձայն բնական օրենքի, այլ` ըստ մարդկային համաձայնության, որը վերաբերում է դրական օրենքին: Հետևաբար, մասնավոր սեփականությունը չի հակասում բնական օրենքին, այլ մտածված է որպես նրան լրացում» [12]:

Այս միտքը մեկնաբանում են այն իմաստով, որ ընդհանուր սեփականությունը, իհարկե, բնական օրենքն է, բայց մեղավոր մարդկության համար բնական օրենքը՝ մարդկային խղճից բխող օրենքը, չի հակասում մասնավոր սեփականության գաղափարին: Ըստ էության, Թովմա Աքվինացին այն կարծիքին է, որ մարդկության համար իդեալականը ոչ թե ընդհանուր սեփականությունն է, այլ մասնավոր սեփականությունը. «Մարդուն իրավունք է տրված տիրել բարիքներին մասնավոր կերպով: Դա նույնիսկ անհրաժեշտ է մարդկային կյանքին` երեք պատճառներով:

Առաջին. յուրաքանչյուր մարդ ավելի շատ հոգ է տանում իր սեփականության համար, քան այն սեփականության, որը պատկանում է բոլորին կամ շատերին: Իսկապես. այդ դեպքում մարդը խուսափում է ջանքեր գործադրել և ձգտում է ընդհանուր շահի համար հոգսը թողնել ուրիշների վրա: 

Երկրորդ. բարիքների կառավարման գործում կարգ ու կանոնն ավելին է, երբ գործը հանձնարարված է մեկին, քան` երբ բոլորը ամեն բանով էլ զբաղվում են:

Երրորդ. մարդիկ ավելի խաղաղ են ապրում, երբ յուրաքանչյուրը գոհ է իր ունեցածով, և հաճախակի ենք տեսնում վեճեր այնտեղ, որտեղ մարդիկ ունեցվածքին տիրում են միասին և որն անբաժանելի է» [13]:

Աքվինացու համար ընդունելի են, այսինքն` մեղքից ազատ են համարվում սեփականության ձեռքբերման միայն երկու եղանակներ․ որևէ մեկի սեփականություն չհանդիսացող ունեցվածքի յուրացումը և աշխատանքի արդյունքով ստեղծված սեփականությունը: Դատապարտելով վաշխառությունը, այնուամենայնիվ, նա համարում էր, որ որոշ դեպքերում, օրինակ՝ կարողության կորստի իրական վտանգի դեպքում, տոկոսը թույլատրելի է:

Դիտարկելով ապրանքի գնի հարցը` նա գտնում է, որ գինը կարող է լինել «բնական»՝ ինքնարժեք, «արդարացի»՝ ընդունված շուկայական գինը (սակագին), և «անօրեն»՝ սպեկուլյատիվ գինը:

Թովմա Աքվինացու տեսությունը կաթոլիկ եկեղեցու տնտեսական և սոցիալական հայացքների համար դարձավ շրջադարձային: Աստիճանաբար այն սկսեց ընդունել կապիտալիստական հարաբերությունների կանոնները: Օրինակ՝ Լևոն 10-րդ պապը 1515 թ.-ին օրինականացնում է ցածր՝ մինչև հինգ տոկոս, փողի փոխառությունը, իսկ Պիոս 5-րդը՝ ռենտան:

Սա` տեսության մեջ: Իրականում կաթոլիկ եկեղեցին հանդիսանում էր խոշորագույն սեփականատեր և թագավորների և իշխաններին հավասար մասնակցում էր աշխարհիկ` քաղաքական, սոցիալական և տնտեսական կյանքին: Արևմտյան հետևողականությամբ այս հանգամանքը սրբագործված էր «երկու սրերի» դոկտրինայում, մշակված` դեռևս 9-րդ դարում: Ըստ այդ դոկտրինայի, Աստված Հռոմի պապին տվել է երկու սուր․ մեկը հոգևոր իշխանության խորհրդանիշն է, մյուսը՝ աշխարհիկ: 

Բայց եթե աշխարհիկ կյանքում մեղքն անխուսափելի է, ապա կգտնվեն մարդիկ, որոնք եկեղեցու մասին կսկսեն մտածել փաստերով, այլ ոչ թե հայտարարությունների հիման վրա: Յան Հուսը գրում էր. «Այդ դժբախտ հարստությունը, որը Քրիստոսն անվանում է Մամոնայի ծառայություն, թունավորել և կեղեքել է համարյա բոլոր քրիստոնյաների հոգին: Ո՞րն է պապերի, եպիսկոպոսների և այլ եկեղեցականների գզվրտոցի պատճառը: Շները կռվում են ոսկորի համար: Վերցրու ոսկորը, և նրանք կդադարեն կռվել. եթե եկեղեցուն զրկես հարստությունից, նրա համար քահանա չես գտնի: Որտեղի՞ց է գալիս սիմոնականությունը, որտեղի՞ց եկեղեցականների մեծամտությունն աշխարհականների հանդեպ, որտեղի՞ց եկեղեցականների այլասերվածությունը: Ամենը այդ թույնից է» [14]:

Հուսիտական շարժումը համարում են բողոքականության նախակարապետը, այն էթիկայի, որից սոցիոլոգ Մաքս Վեբերը դուրս է բերում կապիտալիզմի ոգին: Ի վերջո, սա նշանակում է, որ կապիտալիզմը Արևմուտքի վերջին կրոնն է:

Վարդան Ջալոյան

 

___

[1] Եզեկիել. 16:49-50
[2] Стивен Гринблатт. Как святой Августин изобрел секс – https://inosmi.ru/social/20170816/240052248.html
[3] Агамбен Дж. Царство и Слава. К теологической генеалогии экономики и управления. – М.; СПб.: Изд-во Ин-та Гайдара; Факультет свободных искусств и наук СПбГУ, 2018. – էջ 552
[4] Агамбен Дж. Царство и Слава. … էջ 5- 52
[5] Агамбен Дж. Царство и Слава. … էջ 68
[6] Шмитт К. Политическая теология: сб. / пер. c нем.; закл. ст., сост. А. Филиппова – М.: КАНОН-пресс-Ц, 2000. – էջ 336
[7] Шмитт К. Политическая теология… էջ 57
[8] Агамбен Дж. Царство и Слава. … էջ 13
[9] Ըստ՝ Лоренцо Кьеза: Францисканская онтология Джорджо Агамбена – http://s357a.blogspot.com/2012/04/blog-post.html
[10] Хардт М., Негри A.; Империя. — М.: Праксис, 2004. – էջ 380
[11] Иоанн Златоуст – հ․ II, էջ 144
[12] Summa Theologica, 2a-2ae, LXVI, 2
[13] SummaTheologica, 2a-2ae, LXVI, 2
[14] Й. Мацек. Табор в гуситском революционном движении. Т. I. – М.: Изд. Иностранной литературы. 1956. – էջ 64