Բռնությունը հայ գրականության մեջ․ քննարկում

Բռնության մշակույթը պետք չէ պայմանավորել միայն հետամնացությամբ կամ վատ կրթությամբ։ Պատասխանատվության բեռը կիսում են նաև գրականությունն ու արվեստը, որոնք չեն կարողացել ստեղծել միջավայր՝ բռնության, բռնության մշակույթի, սեռականության և սեռական ազատության մասին խոսելու համար․ «Հայաստանում գրականություն է ստեղծվել, որը մարդկանց վրա ոչ մի ազդեցություն չի ունեցել»։ Մեդիա կենտրոնում  «Աղոթե՞լ ես, Դեզդեմոնա. ինչո՞ւ են սպանվում կանայք կյանքում և գրականությունում» թեմայով քննարկման ժամանակ ասել է գրող Արմեն Հայաստանցին։

Հայ գրականության մեջ մեր ժամանակներում էլ կանայք ամբողջովին ազատագրված չեն, ասում է գրողը։ Նրա կարծիքով, մինչ օրս Թումանյանից լավ ոչ ոք չի ձևակերպել կնոջ հարցը։ Եվ հատկանշական է, որ Թումանյանի պատվածքների կին հերոսները՝ Մարոն, Անուշը չեն մայրանում․ բռնության հասարակության մեջ շարունակականությունը, մայրացումը ոչ թե զուտ վերարտադրվելու, այլև՝ գեղարվեստական իմաստով, տեղի չի ունենում։

Իրավապաշտպան Զարուհի Հովհաննիսյանը հիշեցնում է գրող Զապել Եսայանին և Շուշանիկ Կուրղինյանին, ովքեր խոսելով կնոջ ցանկությունների ու երազանքների մասին՝ տեղադրում էին դրանք քաղաքական համատեքստի մեջ։ Շուշանիկ Կուրղինյանը իր բանաստեղծություններից մեկում գրում է․ «Ինձ մի՛ սիրիր ծաղկի նման, կուզեմ ապրել ես արժանի»։ Ըստ Հովհաննիսյանի, «արժանին» այստեղ դիտարկվում է հավասարի կոնտեքստում․ ոչ թե լինել մեկի կյանքը զարդարողը, այլ լինել նրա հետ հավասար քայլողը, պայքարողը և բոլոր դժվարություններն ու ուրախությունները կիսողը։

Հովհաննիսյանի կարծիքով, մեծ խնդիր է նաև, թե ինչպես է գրվում, պատմվում, իմաստավորվում պատմությունը։ Կին գրողները գրականության դասագրքերում չկան՝ մեծ հայրենասեր Սիլվա Կապուտիկյանից բացի։ Կանանց ձայնը, այսինքն, չի լսվում նաև գրականության միջից․ «Այն բոլոր կանայք, ում մասին ես խոսում էի, դպրոցական ծրագրերում չկան, նրանց գրականությունը չի դասավանդվում, չի մեկնաբանվում»։

Արմեն Հայաստանցին վստահ է՝ պետք է վեր հանել կանանց պատմությունները, դրանք դարձնել հանրային, վերաիմաստավորել, վերընթերցել հայ գրականությունը խորքային, ոչ թե սովետական պրիզմայով․ «Սովետական շրջանում մենք ի՞նչ էինք անցնում։ «Ալպիական մանուշակը»․ իբր թե գեղջուկ կին է, բռի է, քաղաքից նկարիչն եկավ․․ նկարիչը բռնություն չի՞ անում։ Բռնությունն էլ տարբեր ֆորմաներ ունի, պետք չի միշտ դա վերագրել հետամնացությանը, անգրագիտությանը կամ գյուղացիությանը»։

Քննարկման մոդերատորի հարցին՝ արդյո՞ք տղամարդու իրավունքները չեն ոտնահարվում, երբ նրան հանձնվում է տեր լինելու պարտականությունը, երբ նրա վրա դրվում է տունը պահելու, երեխաների համար գումար հայթհայթելու բեռը, Հայաստանցին պատասխանում է՝ ոչ։

«Տեր-տիրակալությունը շատ էգոիստ զգացողություն է և հնարավորություն չի տալիս մյուսների հետ հավասար հաղորդակցվելու։ Ի՞նչ է նշանակում տեր: Դա հարաբերություն է, որտեղ մի հատ էլ ծառա պետք է լինի․ ուսուցիչ֊աշակերտ, ծնող֊երեխա, իրենք առանց մեկը մյուսի չեն լինում, դու քեզ դնում ես մի դիրքում, որտեղից այլ մարդկանց հետ պիտի հարաբերվես քեզնից ստորադաս կարգավիճակով»։

Կարևոր է նաև միասին գծել սահմանը՝ անձնականի և հանրայինի միջև, ելնելով մշակույթից, ավանդույթից, նիստուկացից, պատկերացումներից․ «Ինքներս պետք է սահմանենք։ Ներկայիս սահմանումը շատ լղոզված է։ Հրապարակ, տուն, խոհանոց, ոչ մի տարբերություն չկա։ Սա օջախ է, ժողովուրդն էլ՝ ընտանիք, դրա համար չենք կարողանում այս մեծ խառնաշփոթի մեջ հասկանալ՝ որտեղ է վերջանում անձնական կյանքն ու որտեղ հանրայինը»։ Հայաստանցու կարծիքով սրանք խոսակցություններ են, որոնց հայ գրականությունը չի անդրադարձել։