Ռուսաստանում փոփոխվում են բողոքի ակցիաների բնույթն ու ինտենսիվությունը

Ռուսաստանում 2011-2013 թվականներին տեղի ունեցած զանգվածային ցույցերից հետո այդ երկրում փողոցային բողոքի ակցիաների թափն էականորեն նվազել էր, սակայն վերջին շրջանում այնտեղ տեղի ունեցող իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ ռուսաստանցիները, չնայած օրենսդրական դժվարություններին, ակտիվորեն օգտվում են բողոքի ցույցեր անցկացնելու իրենց իրավունքից և մասամբ նույնիսկ հաջողում։

Ռուսաստանում 2011 թվականի դեկտեմբերին տեղի ունեցած խորհրդարանական ընտրություններից հետո Մոսկվայում և այլ քաղաքներում սկսվել էին բողոքի զանգվածային ցույցեր՝ ընդդեմ համատարած ընտրախախտումների։ Ցույցերը պարբերաբար շարունակվել էին 2012-ին՝ նախագահի թեկնածու Վլադիմիր Պուտինի քարոզարշավի ժամանակ և արդեն ընտրություններից հետո։ Ցույցերի գագաթնակետը 2012-ի մայիսի 6-ին տեղի ունեցած «Միլիոնների երթն» էր՝ ընդդեմ Պուտինի երդմնակալության։ 2013 թվականին տեղի ունեցած ակցիաներն իրականացվում էին 2011 և 2012 թվականների ցույցերի ժամանակ քրեական հետապնդման ենթարկվող քաղաքացիներին և քաղաքական առաջնորդներին ազատելու պահանջով։

2011-2013 թվականների ցույցերից հետո Ռուսաստանում էականորեն խստացվել է ակցիաներ կազմակերպելու կարգը, իսկ իրավապահները, որպես կանոն, ցույցերի ժամանակ զանգվածաբար բերման են ենթարկում դրանց մասնակիցներին և պատասխանատվության ենթարկում կազմակերպիչներին։

Հատկանշական է, որ արդեն 2014 թվականին Ռուսաստանում տեղի չեն ունեցել խոշոր քաղաքական ցույցեր, իսկ տեղի ունեցած բողոքի ակցիաները եղել են տեղային՝ ընդդեմ, օրինակ, շրջակա միջավայրի համար վտանգավոր արդյունաբերական հիմնարկների կառուցման։ Նույն տարում պոտենցիալ առումով քաղաքական մեծ դժգոհություն առաջացնող՝ քաղաքապետների ուղիղ ընտրությունները չեղարկելու դեմ ակցիաներն անցել են շատ «թեթև»։ Ընդհանուր առմամբ, այդ տարի քիչ թե շատ խոշոր ակցիայի մասնակիցների թիվը եղել է շուրջ 300։

2015 թվականին Ռուսաստանի ողջ տարածքով պարբերական բողոքի ցույցեր էին իրականացնում բեռնատարների վարորդները, որոնք դժգոհում էին դաշնային ճանապարհներով անցնելու համար վճարման նոր համակարգի դեմ։ Այս ցույցերն ու գործադուլները արձագանք ստացան նաև քաղաքական ուժերի կողմից, բայց բեռնատարների վարորդների պահանջները բավարարվեցին խիստ մասնակիորեն։ Ցույցերին մասնակցած բազմաթիվ վարորդներ տուգանվել են և պատասխանատվության ենթարկվել։

2016 թվականին Ռուսաստանում մասնակիորեն շարունակվել են բեռնատարների վարորդների ցույցերը, սակայն այդ տարում քաղաքական հնչեղություն ստացած ցույցերից ամենակարևորը, թերևս, այսպես կոչված «Յարովայայի փաթեթի» դեմ ցույցերն էին Ռուսաստանի մի շարք խոշոր քաղաքներում։ Մոսկվայում և Սանկտ Պետերբուրգում այդ ցույցերը չէին թույլատրվել իշխանությունների կողմից։ Ըստ Յարովայայի հակաահաբեկչական օրենսդրական փաթեթի, Ռուսաստանում բջջային օպերատորները և ինտերնետային ընկերությունները պետք է պահպանեին իրենց բաժանորդների նամակագրությունները և խոսակցությունները։ Բողոքի ցույցերը, սակայն, արդյունք չտվեցին, և օրենսդրական փոփոխություններն ընդունվեցին։

2017 թվականին Ռուսաստանում ընդդիմադիր գործիչ Ալեքսեյ Նավալնու կոչով տեղի ունեցան երկու հակակոռուպցիոն ակցիաներ, որոնց շրջանակում բողոքի ցույցեր անցկացվեցին բազմաթիվ քաղաքներում։ Ալեքսեյ Նավալնին, սակայն, այդ ցույցերին մասնակցել չկարողացավ, քանի որ ամենասկզբում նրան բերման ենթարկեցին և այնուհետ դատապարտեցին կարճաժամկետ ազատազրկման։ Բողոքի այս ցույցերն աչքի ընկան երիտասարդ մասնակիցների մեծ քանակով և քաղաքական հնչեղությամբ։ Բացի սա, հակակոռուպցիոն ակցիաների ժամանակ բերման ենթարկվեցին ռեկորդային թվով ակտիվիստներ։ 2017-ի այլ նշանավոր իրադարձություններից էին Մոսկվայում խորհրդային շրջանի հինգ հարկանի շենքերի ապամոնտաժման դեմ բողոքողների ցույցերը, որոնք ևս մեծ արձագանք ստացան լրատվամիջոցների և քաղաքական ուժերի կողմից։

2018 թվականի մարտի 18-ին Ռուսաստանում տեղի ունեցան նախագահական ընտրություններ, որոնց, սակայն, չկարողացավ մասնակցել ընդդիմադիր գործիչ Նավալնին։ Այս կապակցությամբ Ռուսաստանի բազմաթիվ քաղաքներում տեղի էին ունենում բողոքի ցույցեր և երթեր՝ պահանջելով ՌԴ կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովից գրանցել Նավալնու թեկնածությունը, իսկ հետո՝ նաև կոչ անելով քաղաքացիներին բոյկոտել ընտրությունները։

2018-ին Ռուսաստանում բողոքի մեծ ալիք բարձրացրեց նաև կենսաթոշակային ռեֆորմը, որով բարձրացվեց կենսաթոշակային տարիքային շեմը։ Այս ռեֆորմի դեմ բողոքի ակցիաներ տեղի ունեցան Ռուսաստանի բազմաթիվ խոշոր քաղաքներում, իսկ արդյունքում ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը մեղմացրեց առաջարկվող փոփոխությունները և փաստացի՝ գնաց փոխզիջման։

Ընթացիկ տարում բողոքի ակցիաները Ռուսաստանում սկսվեցին Եկատերինբուրգ քաղաքում, որտեղ տեղի բնակիչները պայքարում էին քաղաքի կենտրոնում նոր եկեղեցու կառուցման դեմ։ Ի հեճուկս հոռետեսական կանխատեսումների, Եկատերինբուրգում բողոքի ակցիաները հասան հաջողության, և ցուցարարները կարողացան կանխել անցանկալի եկեղեցու կառուցումը։

Բողոքի բավական մեծ ալիքի առիթ ծառայեց Մոսկվայում «Մեդուզա» կայքի հետաքննող լրագրող Ալեքսանդր Գոլունովի ձերբակալությունը՝ իբր թմրանյութերի առուվաճառքով զբաղվելու մեղադրանքով։ Գոլունովը, որը զբաղվում է Մոսկվայում մի շարք կոռուպցիոն համակարգերի հետաքննմամբ, պնդում էր, որ թմրանյութերի հետ կապված գործը շինծու է, իսկ մեղադրական հայտարարությունները և ոստիկանության հրապարակած տեղեկությունները միայն ավելի էին հաստատում լրագրողի անմեղությունը։ Արդյունքում՝ Գոլունովի շուրջ համախմբվեցին ռուսական գրեթե ողջ լրագրողական համայնքը և հասարակ քաղաքացիները։ Բողոքի ակցիաների շնորհիվ Գոլունովի նկատմամբ հետապնդումը դադարեցվեց, նրա գործը կարճվեց, աշխատանքից հեռացվեցին ոստիկանության գեներալներ, իսկ Վլադիմիր Պուտինը քննադատեց տեղի ունեցածը։

Գոլունովին ազատ արձակելուց հետո, սակայն, հունիսի 12-ին՝ Ռուսաստանի օրը, ի պաշտպանություն նրա Մոսկվայում տեղի ունեցավ մեկ այլ ցույց, որի մասնակիցներին զանգվածաբար բռնի ուժով բերման ենթարկեցին։

Մոսկվայում ավելի խոշոր բողոքի ակցիա տեղի ունեցավ հուլիսի 14-ին։ Այս տարի Ռուսաստանի մայրաքաղաքում տեղի են ունենալու քաղաքային դումայի ընտրություններ, որոնց, սակայն, թույլ չեն տալիս մասնակցել անկախ ընդդիմադիր թեկնածուների։ Հենց սրա դեմ բողոքելով՝ հուլիսի 14-ին Մոսկվայի փողոցներ էին դուրս եկել հազարավոր քաղաքացիներ։ Հատկանշական է, որ ոստիկանությունը մինչև երեկո չի միջամտել ակցիայի անցկացմանը և միայն երեկոյան է սկսել ցրել հավաքը։ Արդյունքում՝ բերման են ենթարկվել բազմաթիվ ակտիվիստներ։ Թե ի՞նչ ազդեցություն և արդյունք կունենան մոսկովյան ընդդիմադիրների այս ցույցերը՝ դեռևս հայտնի չէ։ Միևնույն ժամանակ, չի կարելի բացառել, որ Մոսկվայում ցույցերի նոր ալիք կբարձրանա քաղաքային ընտրությունների ընթացքում կամ դրանցից հետո։

Ընդհանուր առմամբ, սակայն, պետք է արձանագրել, որ ի տարբերություն 2014, 2015 և 2016 թվականների ցույցերի, 2017, 2018 և 2019 թվականներին Ռուսաստանում տեղի ունեցած բողոքի ակցիաներն ավելի քաղաքական շեշտադրումներ են ստացել։ Բացի սա, հաշվի առնելով Եկատերինբուրգում և Գոլունովի հարցի շուրջ տեղի ունեցած ցույցերի հաջողությունը՝ հնարավոր է, որ Ռուսաստանում հետագա ակցիաներին և ցույցերին ավելի ու ավելի մեծ թվով մարդիկ ներգրավվեն։

Վահե Ղուկասյան
«Իրազեկ քաղաքացիների միավորում»