Դահոմեա Թագավորությունից` Բենինի Հանրապետություն․ Բեռլինալեի գլխավոր մրցանակը

Ֆրանսիացի-սենեգալցի ռեժիսոր Մատի Դիոպի՝ Դահոմեա (Dahomey) ֆիլմի պրեմիերան տեղի է ունեցել 2024 թվականի Բեռլինի միջազգային կինոփառատոնում։ Ֆիլմի մասին պատմում է կինոքննադատ Ալեքսանդր Մելյանը (Սինեսկոպ կոլեկտիվ)։

Դահոմեա / կադր ֆիլմից 

2021-ի տարեվերջին հարյուրամյա ֆրանսիական բանտարկությունից հետո Դահոմեա Թագավորությունից գերևարված 26 քանդակները վերադարձան հայրենիք՝ ժամանակակից Բենինի Հանրապետություն:

Ռեպատրիացիայի այս պատմությանն է նվիրված ռեժիսոր Մատի Դիոպի «Դահոմեան» (2024), որը անցած ամսավերջին արժանացավ Բեռլինի միջազգային կինոփառատոնի գլխավոր մրցանակին՝ Ոսկե արջին: Վավերագրական ֆիլմն անդրադառնում է գաղութատիրության ու նորգաղութատիրության, պատմական անցյալի վերաիմաստավորման հարցերին:

Ամեն ինչ ցուցանում է դեպքի աննախադեպ բնույթի մասին։ Ժողովուրդը ցնծում է։ Պաշտոնատար անձինք հանդիսավոր արարողության ժամանակ լուսանկարվում են վերադարձված հարստությունների կողքին։ Թանգարանի աշխատակիցները քնքշանքով հանում են քանդակները փաթեթներից, հատուկ ուշադրությամբ զննում ու արձանագրում են վնասվածքները: Առեղծվածային արտեֆակտները շղարշի շերտերից ազատելով` նրանք վերաբացահայտում են սեփական ինքնությունը։

Իրականությունն արձանագրող էպիզոդներին հետևում են անրջային դրվագները: Գեզո Արքայի արձանը պատմում է օտարական թանգարանում իր բանտարկության, անցած ժամանակի և հայրենի հող վերադարձի մասին: Խորհրդավոր, թրիփային մթնոլորտը սրվում է գիշերային քաղաքի տեսարաններում: Առափնյա փողոցների անշտապ անցուդարձը, նեոնային լամպերի ու լուսարձակող մանր զարդարանքների արտացոլանքը հանդարտ ալիքներից, էմբիենթ սաունդթրեքը հիշեցնում են Մատի Դիոպի խաղարկային դեբյուտի՝ «Ատլանտիկի» մասին: Այնտեղ՝ ֆուտուրիստական սեթինգում պատմվում էր սենեգալցի «դիվահար» աշխատավորների և օվկիանոսում խեղդված նավաստիների անդրշիրիմյան աշխարհից վերադարձած հոգիների հեքիաթը:

Դահոմեա / կադր ֆիլմից 

Նոր ֆիլմի հիմնական գործողությունը ծավալվում է լսարանում։ Բենինցի ուսանողները «կլոր սեղանի շուրջ» զրուցում են 26 արձանների վերադարձի մասին։ Հնչում են տարբեր կարծիքներ։ Արդյո՞ք արժի ուրախանալ այս ձեռքբերմամբ։ Գուցե երկրի պատմամշակութային կյանքի համար կարևոր այս իրադարձությունն ուղղակի ձևական բարեգործական ա՞կտ է՝ նախկին գաղութատերերի կողմից, որոնք այսօր խոշոր կապիտալիստների դերում են հանդես գալիս և ընդամենը ֆինանսական շահույթ են հետապնդում՝ օրինակ, Աֆրիկայում հանքարդյունաբերական արտոնությունների հաշվին։ Ինչու՞ են վերադառնում ընդամենը 26 արձանները, մինչ հազարավոր արտեֆակտներ շարունակում են մնալ Ֆրանսիայի թանգարանային պահեստներում։ Ի՞նչ շահեր է հետապնդում Բենինի իշխանությունը՝ գուցե օգտագործում է իրադարձությունը կոռումպացված համակարգի արդարացմա՞ն, կեղծ մաքրագործմա՞ն համար։ Արդյո՞ք երկրում կստեղծվեն պայմաններ մշակութային կոթողների արժանապատիվ պահպանման ու սպասարկման համար։ Գաղութատիրական կարգը դեռ գործում է՝ չէ՞ որ այն արմատացել է անգամ լեզվի մեջ։ Ուսանողներն իրե՛նք էլ խոսում են ֆրանսերեն։

Դահոմեա / կադր ֆիլմից 

Բոլոր այս հարցերը երևան են գալիս ինքնաբերաբար՝ դրանք պատկերային շերտի վրա են, բայց Դիոպը, դեբատները վավերագրելով, նաև «բարձրաձայնում» է դրանք։ Հարցերը մնում են անպատասխան։ Ակնհայտ ճշմարտությունների շարանն իր տեղը չի զիջում ավելի խորքային հետազոտությանը։

Ֆիլմը հակիրճ է ու սրընթաց։ Գուցե հենց այսպիսի անցողիկության է ցանկանում հասնել Դիոպը՝ ներկայացնելով նշանակալից և բազմիմաստ իրադարձությունից իր առաջին տպավորությունները: Վավերագրված բանավեճը վկայում է դեռ չձևավորված ընկալումների, հախուռն մտքերի, տարակարծության և շփոթի մասին։ Ասես նեոնային լուսավորության երփներանգ արտացոլանքը ծովի մակերևույթից, որը թույլ չի տալիս տեսնել, թե ինչ է թաքնվում ջրի խորքում։