Պուտինի խելագարը

Միլիտանտ-բիզնեսմեն Եվգենի Պրիգոժինի ռազմական երթը դեպի Մոսկվա շոշափելի հետքեր է թողել՝ զոհված զինվորականներ, խոցված ուղղաթիռներ, իրավական շփոթ, քաղաքական անորոշություն և այլն։ Կրեմլից իրարամերժ հայտարարություններ են հնչում։

Անհասկանալի է նաև գլխավոր ապստամբի կարգավիճակը՝ պետության համար նա դեռ պատերազմական «հերո՞ս» է, թե՞ արդեն «դավաճան»։ Հունիսի 24-ի առավոտյան Եվգենի Պրիգոժինի դեմ քրեական գործ էր հարուցվել, երեկոյան՝ «նախագահի ազնիվ խոսքով» հետապնդումը դադարեցվել էր։

տե՛ս Վարձկանները լքել են Ուկրաինան և ռուսական քաղաքներ են գրավում

Կրեմլի խոսնակի հայտարարության տառին համապատասխան՝ շրջանցելով քրեադատավարական ընթացակարգերը, Պրիգոժինը լքել է մեկօրյա խռովության ռազմաբեմը ու հեռացել Բելառուս։

Ռուսաստանի անվտանգության ծառայությունը ավելի ուշ զեկուցել է՝ քրգործը կարճված է։ Որոշումը հիմնավորվել է «հանցագործություն կատարելուն ուղղված գործողությունների դադարեցմամբ»՝ նորույթ ռուսական իրավակիրառ պրակտիկայում։

տե՛ս Ռուսական մեկօրյա «ապստամբությունը»՝ տեսանյութերով

Ո՛չ ապստամբները, ո՛չ էլ նրանց ձեռներեց հրամանատարը պատասխանատվության չեն ենթարկվել։ Թե ինչ է լինելու վագներականների կամ նրանց առաջնորդի բազմամիլիարդանոց բիզնեսների հետ՝ առայժմ պարզ չէ։ Ստվերային բանակցությունները ենթադրաբար շարունակվում են։

Պրիգոժինը լքում է Ռոստովը, երկրպագուները ծափահարում են, հունիսի 24, լուսանկարը՝ Alexander Ermochenko/REUTERS

Ռուս զինծառայողների սպանությունները փակագծերից դուրս են մնացել։ Պաշտոնական աղբյուրները հաստատում են՝ Պրիգոժինի վարձկանները մեկ օդանավ և մի քանի ուղղաթիռ են խոցել։ Հետապստամբական ուղերձում Վլադիմիր Պուտինը շնորհակալություն է հայտնել ռազմական օդաչուներին՝ «ողբերգական և կործանարար հետևանքներից» (կյանքի գնով) «Ռուսաստանը պաշտպանելու» համար։ Եվ վերջ։

գեներալ է կորել

Ռուսական վերնախավում որոշակի կապեր ունեցող «Էխո Մոսկվի» ռադիոկայանի նախկին խմբագիր Ալեքսեյ Վենեդիկտովի տեղեկություններով՝ Ուկրաինայում ռուսական բանակի փոխհրամանատար, գեներալ Սերգեյ Սուրովիկինը (մականունը՝ «գեներալ Արմագեդոն») երեք օր է կապի դուրս չի գալիս։

Մեդիաներում մի վարկած է շրջանառվում, համաձայն որի՝ Սուրովիկինն, իբր, նախապես տեղյակ է եղել Պրիգոժինի պլաններից: Վագների առաջնորդն, իբր, մտադիր է եղել Ռոստովում առևանգել ՊՆ ղեկավար Շոյգուին և ԳՇ պետ Գերասիմովին, բայց ՖՍԲ-ն իմացել է այդ մասին, նրանք հեռացել են Ռոստովից, ինչը ստիպել է Պրիգոժինին նախատեսվածից շուտ սկսել խռովությունն, ինչն էլ, իբր, դրա ձախողման պատճառն է դարձել: Որոշ տելեգրամ-ալիքներ պնդում են, թե մեկօրյա ապստամբությունից հետո կան ձերբակալվածներ, և որ նրանց թվում կարող է լինել նաև գեներալ Սուրովիկինը: Պաշտոնական աղբյուրները հերքում են:

Արդյո՞ք գեներալը ազատազրկված է՝ Կրեմլի խոսնակին այսօր հարցրել են լրագրողները։ Դմիտրի Պեսկովը առաջարկել է հարցերն ուղղել պաշտպանության նախարարությանը։

10 հարց

Մինչ այդ, «Նովայա գազետան» սեփական հարցերի ցանկն է հրապարակել․

Հարց առաջին և երկրորդ․ Քանի՞ զինծառայող և իրավապահ է զոհվել՝ փորձելով կասեցնել վագներականների երթը դեպի Մոսկվա։ Քաղաքացիական բնակչության շրջանում զոհեր կամ վիրավորներ կա՞ն։ Այս դեպքերի առթիվ քրեական գործեր հարուցվե՞լ են։

Հարց երրորդ․ Որքա՞ն տեխնիկա են կորցրել Ռուսաստանի ԶՈՒ-ն և մյուս ուժային կառույցները՝ Վագների «ինքնապաշտպանության» (այսպես է Պրիգոժինի մամլո ծառայությունը որակում այդ գործողությունը) ընթացքում։

Հարց չորրորդ․ Հաշվի առնելով «ինքնապաշտպանության» նոր իրավական մեկնությունը, արդյո՞ք ռեաբիլիտացվելու/ազատ են արձակվելու «մոսկովյան գործով» բանտարկված քաղաքացիները (օրինակ, Կիրիլ Ժուկովը, որը երեք տարվա ազատազրկման է դատապարվել ոստիկանի սաղավարտին կպնել փորձելու համար)։

Հարց հինգերորդ․ Պրիգոժինի վարձկանների զինված երթի ընթացքում ենթակառուցվածքային օբյեկտներ են վնասվել, արդյո՞ք ամպստամբության մասնակիցներից վերանորոգման կամ ուժայինների արտաժամյա աշխատանքի համար գումարներ («փոխհատուցում») են գանձելու, ինչպես գանձում էին ընդդիմության խաղաղ ցույցերը ճնշելուց հետո։

Հարց վեցերորդ․ Պրիգոժինի մամլո-ծառայությունը հայտարարել է, թե երթի նպատակը բողոքի ցույցն էր, ոչ թե հեղաշրջում անելը։ Այդ դեպքում՝ կիրառվելո՞ւ են արդյոք ցույցի կազմակերպիչների և մասնակիցների նկատմամբ հակամիտինգային օրենսդրության այն նորմերը, որոնց միջոցով ռեպրեսիաների են ենթարկել խաղաղ քայլերթերի մասնակիցներին։ Թե՞ վարձկանների երթը, ամեն դեպքում, արտոնված էր։

Հարց յոթերորդ․ Ինչպե՞ս է ստացվել, որ Վագների շարասյունները անխոչընդոտ անցել են մի շարք մարզերով (օրինակ՝ Լիպեցկի և Ռոստովի) և չեն կանգնեցվել։ Արդյո՞ք ձերբակալվել են Հարավային ռազմական շրջանի շտապի սպաները, եթե նրանք ապստամբների առջև վայր են դրել իրենց զենքերը։

Հարց ութերորդ․ Արդյո՞ք Պրիգոժինը պահպանելու է վերահսկողությունը Վագներ մասնավոր բանակի նկատմամբ, իսկ Ուտկինը՝ հրամանատարի պաշտոնը։ Արդյո՞ք ծանր ռազմական տեխնիկան և ավիացիան, որը տրամադրել են Վագներին, մնալու է վարձկանների տիրապետության ներքո։

Հարց իններորդ․ Պարոն Պրիգոժինի՝ Ռուսաստանի Զինված ուժերի և Ուկրաինայում ընթացող «հատուկ ռազական օպերացիայի» սուր քննադատության նկատմամբ պետության լոյալության լույսի ներքո արդյո՞ք վերանայվելու է բանակի վարկաբեկման և ֆեյքերի հոդվածներով իրավակիրառ պրակտիկան։ [Շատ ավելի մեղմ քննադատության համար Ռուսաստանում հարյուրավոր մարդիկ են բանտարկված]:

Հարց տասերորդ․ Պրիգոժինին քրեական հետապնդումից ազատելը բավարար նախադեպ չէ՞՝ Ռուսաստանում փաստացի արգելված փողոցային պրոտեստները ապաքրեականացնելու համար։

Հարցերին պատասխանող դեռ չկա։

Պուտինից զրկված միլիարդատերը

Հունիսի 27-ին Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է, թե Պրիգոժինի ստեղծած «Վագներ» մասնավոր բանակը ֆինանսավորվել է պետության կողմից, իսկ նրան պատկանող «Կոնկորդ» քեթրինգային ընկերությունը «Վոենտորգի» միջոցով սնունդ է մատակարարել կանոնավոր բանակին՝ պետությունից ստանալով ավելի քան 80 միլիարդ ռուբլի։ Լրագրողական հետաքննությունները փաստում են՝ կրեմլամերձ օլիգարխի իրական շահույթները շեշտակիորեն գերազանցել են նույնիսկ նախագահի բացահայտած թվերը։

Պրիգոժինը (հայտնի է «Պուտինի խոհարար» մականունով) տարիներ շարունակ կապալներ է ստացել բարձրագույն պետական մարմինների, դպրոցների, մանկապարտեզների, զորամասերի սննդամատակարարումը կազմակերպելու համար։ Նրան պատկանող մասնավոր բանակի վարձկանները օգտագործվել են ոչ միայն Ուկրաինայում, այլև Սիրիայում, Սուդանում, Լիբիայում, ԿԱՀ-ում, Մոզամբիկում, Մալիում, Բուրկինա Ֆասոյում։ Երկար տարիներ Ռուսաստանի ուժային կառույցները օգնել են նրան զինյալներ հավաքագրել, ֆինանսավորել են և ապահովել ծանր ռազմատեխնիկայով։

տե՛ս Քաղաքացիական պատերազմի հեռանկարները Ռուսաստանում

Ուկրաինա ներխուժումից հետո ազգայնական քարոզչամեքենայի, սեփական և իշխանամետ ագիտպրոմի օգնությամբ Պրիգոժինը վերածվել է իսկական մեդիա-աստղի։ Բանակային ֆինանսավորումը կրկնապատկվել է, լծակները՝ շատացել։ Անցյալ տարի նրա և կանոնավոր բանակի ղեկավարության հարաբերությունները սրվել են, արդեն գարնանը կոնֆլիկտը դարձել է հրապարակային։

Ի՞նչն է ստիպել կրեմլական բիզնեսմենին վերածվել «զինված ապստամբի»։

Հարցին այսօր պատասխանել է Ռուսաստանի Պետդումայի պատգամավոր, պաշտպանության հարցերով հանձնաժողվի նախագահ, գեներալ-գնդապետ Անդրեյ Կարտապոլովը։

«Խռովության փորձից մի քանի օր առաջ ՊՆ-ն հայտարարեց, որ մարտական խնդիրներ կատարող բոլոր կազմավորումները պետք է պայմանագրեր կնքեն նախարարության հետ։ Բոլորը սկսեցին կատարել այդ բացարձակ ճիշտ որոշումը բացի պարոն Պրիգոժինից»,- ասել է Կարտապոլովը։ Վագների առջև, ըստ նրա, երկընտրանք էր դրվել՝ կամ մտնել ՊՆ-ի տակ, որի հետ Պրիգոժինը լուրջ կոնֆլիկտ ուներ, կա՛մ զրկվել ուկրաինական պատերազմին մասնակցելու հնարավորությունից, զենքից և ֆինանսավորումից։

Վագներականը և նրա տանկը, Ռոստով, հունիսի 24, լուսանկարը՝ Erik Romanenko/ITAR-TASS/IMAGO

Ավելի վաղ այս մասին, ի դեպ, գրել էր նաև ռուսական «Медуза»-ն՝ հղվելով իր նախագահական և կառավարական աղբյուրներին։ ՊՆ-ի հետ պաշտոնական պայմանագիր կնքելու հարկադրանքին, ըստ այդ աղբյուրների, Պրիգոժինը ընդդիմացել էր, փորձել էր շրջանցել Պուտինի հրամանը, «նա հասկանում էր, որ կորցնելու է իր ազդեցությունը», «լուծումներ էր առաջարկում՝ պատրաստ ենք մտնել Ռոսգվարդիայի մեջ և այլն, խնդրում էր, որ սահմանամերձ շրջանների տարածքային պաշտպանության նկատմամբ վերահսկողությունը տան իրեն»։ Բիզնեսմենի բոլոր առաջարկները մերժվում են։

Արդեն այն ժամանակ, ըստ անանուն պաշտոնյաների, «նախազգացում կար, որ ինչ-որ բան է լինելու, քանի որ Պրիգոժինը սովոր է հիստերիայի մեջ ընկել»։ Չինովնիկները վախեցել են այս մասին զեկուցել նախագահին, վերջինիս հետ ուղիղ շփումներից Պրիգոժինն արդեն իսկ զրկված էր։

Ապստամբության նախօրեին նախագահականում վստահ էին, որ «նա բլեֆ է անում», փորձում է «ինչ-որ բան սակարկել»։ Մեդուզայի աղբյուրները մանրամասնել են․ «Քննարկեցին, համաձայնեցին, որ նա լպիրշ ավանտյուրիստ է և իրեն սխալ է պահում, բայց ռազմական ապստամբության վտանգը գնահատեցին որպես զրոյական, քանի որ այդպես կարող էր վարվել միայն խելագարը։ Բայց Պրիգոժինի ֆազերը իրոք գցեցին»։

ժողովուրդ չկա

«․․․Զինված մարդիկ փորձում են որոշել, ով է ումից իշխանություն խլելու ․․․ Ժողովուրդ, որպես քաղաքականության սուբյեկտ, երկրում այս պահին չկա՛», – ապստամբությունը լայվ ռեժիմով մեկնաբանում էր քաղաքագետ Դմիտրի Օրեշկինը։

Նրա հարցազրույցից ժամեր անց Բելառուսի նախագահի խոսնակը հայտարարեց՝ Լուկաշենկոն համոզել է Պրիգոժինին հետ շրջել զորքերը և վերադարձնել վարձկաններին Ուկրաինայի դաշտային ճամբարներ։ Եվ ահա՝ գրավյալ Ռոստովի հրապարակում հավաքված մարդիկ ծափահարություններով հրաժեշտ են տալիս մեկօրյա ապստամբին։ Պուտինի խոսնակը խոստանում է, որ ո՛չ նրան, ո՛չ էլ նրա վարձկաններին չեն պատժի, Պրիգոժինն էլ կհեռանա Բելառուս։

Եթե Պրիգոժինին չվերացնեն, նա փորձելու է ինչ-որ տարածքային միավորներ ստեղծել, որովհետև նահանջելու տեղ պետք է ունենա՝ դեռ հունիսի 24-ին ասում էր Օրեշկինը։ «Ի վերջո, զինվորներին հարկավոր է կերակրել, նորերին՝ հավաքագրել»։

Օրեշկին․ — Քաղաքացիական պատերազմը իրավիճակ է, երբ կենտրոնում իշխանության վակուումը քաղաքական խաղացողների համար պատրանք է ստեղծում, թե իշխանությունը կարելի է զավթել։ Կամ ո՛չ պատրանք։ Քաղաքացիական պատերազմը ուժային կառույցների միջև ռազբորկեքն են, որոնք ոչ թե իրավական, այլ ուժային լուծումներ են ստանում։ Իրավական դաշտը երկրում ոչնչացված է․․․ էլիտաների միջև մրցակցային հարաբերությունները հնարավոր են միայն ուժային դիմակայության սահմաններում…

․․․Պետությունը՝ Պուտին, Շոյգու, ավելի ուժեղ է։ Բայց այն, ինչ տեղի ունեցավ, հանգեցնելու է մեծ քաղաքական ծախսերի։ ․․․Ոչ ոք չէր սպասում, որ ամեն ինչ այսքան արագ կստացվի։ Ինձ թվում էր՝ պուտինյան տարածության պառակտումը, որը սոսնձված է դատարկ հռետորաբանությամբ, կսկսվի պատերազմից հետ․․․

․․․Պրիգոժինը, իհարկե, վերածվել էր «ժողովրդական հերոսի»։ Նրա ապստամբությունից ուղիղ մեկ շաբաթ առաջ «Ռոմիրը» հացում էր արել, ըստ որի՝ նա վստահություն վայելող քաղաքական գործիչների հնգյակում է արդեն․․․․ [Ընդ որում՝ Պրիգոժինին սա հաջողվել է առանց հեռուստացույցի, TV-ով նա գրեթե չի երևում]։ Պուտինյան համակարգը կամաց-կամաց կորցնում է արդյունավետությունը, Z-պատրիոտները հեռուստացույցին չեն հավատում, նրանք հավատում են սեփական տելեգրամ-ալիքներին, որտեղ Պրիգոժինը առավել քան տեսանելի է։ Բացի այդ՝ նա սեփական մեդիակայսրությունն ունի, որից նրան փորձելու են զրկել ամենաառաջին հերթին։ Փողերն էլ շուտով կավարտվեն, եթե պետությունը չշարունակի լրացնել դրանց պակասը։

․․․Մինչ այս Պուտինը նրան շա՜տ բաներ է թույլ տվել։ Շոյգուին հանել չէր կարելի, բայց նրան պետք էր ինչ-որ կերպ ազդակել։ ․․․Պրիգոժինը նաև այդ գործառույթն ուներ։ Նրան ատում էին և ուժայինները, և բյուրոկրատները, և էֆէսբեշնիկները, բայց ոչինչ չէին անում, որովհետև գիտեին՝ վայելում է նախագահի աջակցությունը․․․ Եվ նա ավելի լկտի ու խելագար դուրս եկավ, քան ոմանք ենթադրում էին։ ․․․Նրան, կարծես, իրոք թվացել էր, թե ինքը ժողովրդի հերոսն է, 25 հազար սվին ունի իր մեջքի հետևում և կարելի է հավակնել որոշակի քաղաքական սուբյեկտայնության։ ․․․Պուտինի համար սա «հարված էր մեջքից»․․․ Նա դեռ հույս ունի, որ կվերամիավորի ուժային կառույցները և կվերադառնա կառավարման նախկին մեթոդներին․․․ Առաջվա պես, ամեն դեպքում, չի լինի։

Պուտինը ապստամբներին սպառնում է խիստ պատժով, հունիսի 24, լուսանկարը՝ Pavel Bednyakov/SNA/IMAGO

Շահում է Լուկաշենկոն

«Եվգենի Պրիգոժինն արդեն Բելառուսում է», – երեքշաբթի երեկոյան հայտարարել է Ալեքսանդր Լուկաշենկոն։

Բելառուսի նախագահը ուժային կառույցների հետ հանդիպման ժամանակ պատմել է՝ ինչպես է բանակցել ռուս ապստամբի հետ, օգնել հարևան պետությանը խուսափել արյունահեղությունից և Բելառուս բերել հազարավոր ռուս վարձկանների։

«Բանակցությունների առաջին փուլում՝ մոտ 30 րոպե, խոսում էինք բացառապես հայհոյանքներով։ ․․․Պրիգոժինն, իհարկե, ներողություն խնդրեց», – ասել է Լուկաշենկոն, ըստ որի՝ պրիգոժինյան զինվորների հույզերը հասկանալի են, քանի որ նրանք Ուկրաինայում բազում մահեր են տեսել և նեղացած են։

Ըստ Լուկաշենկոյի՝ բանակցությունների ամենասկզբում Պրիգոժինը ներկայացրել է իր պահանջները, այն է՝ պաշտոնանկ անել պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուին և Գլխավոր շտաբի պետ Վալերի Գերասիմովին, հանդիպում կազմակերպել Վլադիմիր Պուտինի հետ։

Ինքն էլ, իբր, պատասխանել է․ «Որևէ մեկը քեզ ոչ Շոյգուին, ոչ էլ Գերասիմովին չի տա, հատկապես այս իրավիճակում, ի վերջո, դու Պուտինին ճանաչում ես նույնքան, որքան ես։ Բացի այդ, նա քեզ հետ ոչ թե չի հանդիպի, այլ նույնիսկ հեռախոսով չի զրուցի՝ կրկին ստեղծված կացության պատճառով»։

Սրանից հետո Պրիգոժինը ասել է, թե «մեր ուզածն արդարությունն է, մեզ խեղդում են, մենք կշարժվենք դեպի Մոսկվա»։

Ինքն էլ՝ Լուկաշենկոն, պատասխանել է, թե «կես ճանապարհին քեզ կտրորեն բլոճի նման»։

Առնվազն վեց երկարատև հեռախոսազրույցների արդյունքում Բելառուսի նախագահին, ըստ Բելառուսի նախագահի, հաջողվել է գործարքի հասնել՝ դադարեցնել խռովություն անձնական երաշխիքների դիմաց։ Այդ պահին «Վագների ջոկատները Մոսկվայից ընդամենը 200 կիլոմետր հեռավորության վրա էին», Ռուսաստանի մայրաքաղաքում «կացությունը հիշեցնում էր 1941 թվականի աշունը», իշխանությունները զինել էին գրեթե բոլոր ուժայիններին, Մոսկվան պաշտպանող կառավարական զորքերի թվակազմը հասնում էր 10 հազարի։

Բելառուսցի ուժայիններին Լուկաշենկոն առաջարկել է չվախենալ երկրում ռուս վարձկանների տեղակայումից․ «Մենք ուշադրության կհետևենք նրանց»։

Նա հույս է հայտնել, թե Պրիգոժինի մասնավոր բանակի հրամանատարները, որոնք Սիրիա են անցել, Ուկրաինա են անցել, «կգան և կօգնեն» Բելառուսի բանակին, և դա կլինի «անգնահատելի»։

Լուկաշենկոն վերաշարադրում է Պրիգոժինի հետ հեռախոսազրույցների բովանդակությունը, հունիսի 27, լուսանկարը՝ պաշտոնական

Լուրերը, թե Մոգիլևի շրջանում վագներականների համար հատուկ ճամբար է կառուցվում, Լուկաշենկոն հերքել է, բայցև հավաստիացրել՝ ռուս զինյալներին տեղավորելու համար Պրիգոժինին առաջարկել է հին լքված զորամասերից մեկի տարածքը․ «Եթե կուզեն՝ կտեղավորենք․․․ Պարիսպը կա, ամեն ինչ կա, վրաններ տեղադրեք, ինչով կարող ենք՝ կօգնենք, կողմնորոշվեք, թե ինչ եք անելու»: