Առողջության ապահովագրության նոր համակարգը վատն է

2026 թվականից կառավարությունը նախատեսում է առողջապահության պարտադիր ապահովագրություն ներդնել։ Երկար քննարկումներից հետո պաշտոնյաները հանգել են եզրակացության, որ դրանից առաջնահերթ պետք է օգտվի միջին խավը։ Ընդ որում՝ հարուստներից ավելի քիչ տոկոս կգանձեն, քան աղքատներից։ Բայց թե ինչն է ապահովագրելու այս համակարգը՝ ոչ ոք դեռ չգիտի։

չարյաց մեծագույնը

2018-ի հեղափոխությունից հետո Կառավարությունը խոստացել էր ներդնել համընդհանուր առողջապահական ապահովագրության համակարգ։ Ենթադրվում էր, որ բժշկությունը «ձրի» է դառնալու բոլորի համար՝ թե՛ աշխատողների, որոնք ապահովագրական «հարկ» պիտի վճարեին, թե՛ երեխաների, տարեցների, ուսանողների կամ գործազուրկների, որոնց ծախսերը կսուբսիդավորեր նաև պետությունը։ Առողջապահության նախարարը սա հիմնավորում էր հանրային համերաշխությամբ․ «հիվանդանոցները չպետք է առևտրային տրամաբանությամբ առաջնորդվեն», «հիվանդանալը չպիտի լինի սնանկության պատճառ», «բուժման իրավունք ունեն նաև աղքատները»։ Բայց ֆինանսների և էկոնոմիկայի նախարարությունները դեմ էին առողջական ծախսերը մեծացնելու առաջարկին, ԶԼՄ-ներն էլ հիմնականում դժգոհում էին, որ աշխատողները պիտի 6 տոկոս հարկ վճարեն պարապ հարևանների ձրի բուժման համար։ Մի խոսքով՝ ծրագիրը տապալվեց, առողջապահության նախարարությունը խոստացավ գնալ կոմպրոմիսի և վերանայել համակարգը։

Անցած 7 տարիների ընթացքում նախագիծը մի քանի անգամ փոփոխվել է, գործարկումը՝ անընդհատ հետաձգվել։ Կառավարությունը հիմա էլ նոր վերջնաժամկետ  է նշանակել։ Օրինագիծը շուտով կմտնի Ազգային ժողով, և եթե հավանության արժանանա՝ համակարգը փուլային տարբերակով կսկսի գործել 2026-ի սկզբից։

Առաջին փուլում կապահովագրվեն․
— մինչև 18 տարեկան երեխաները
— 65 տարին լրացած թոշակառուները,
— հաշմանդամություն ունեցող անձինք՝ անկախ տարիքից,
— անապահովության 28 և ավել բալ հավաքած քաղաքացիները,
— ամսական 200 հազար դրամից ավել եկամուտ ունեցողները։

Առաջին չորս խմբերն առողջապահական ապահովագրության համար չեն վճարի, իսկ աշխատող քաղաքացիները կվճարեն ամսական 10 800 դրամ։ Չվճարել չեն կարող՝ պետական ապահովագրությունից օգտվելը պարտադիր է և չի կարող փոխարինվել մասնավոր ապահովագրական փաթեթով։

Նախագծի նույնիսկ սկզբանական տարբերակն էր պրոբլեմատիկ, որովհետև համահարթ դրույքաչափ (ամսական 6 տոկոս առողջապահական «հարկ») էր նախատեսում բոլոր աշխատողների համար անկախ եկամտի չափից։ Քննադատները պրոգրեսիվ սանդղակ էին պահանջում․ բարձր տոկոս բարձր աշխատավարձ ստացողների և ցածր տոկոս ցածր աշխատավարձ ստացողների համար։ Բայց հիմիկվա նախագիծը նախորդից էլ անարդար է․ համահարթեցված տոկոսը փոխարինվել է համահարթեցված տարիֆով, և նրանք, ովքեր միլիոնից ավել են ստանում, նույն գումարն են վճարելու, ինչ նրանք, ովքեր 200 հազար են ստանում։

Սրանով խնդիրները չեն սահմանափակվում։ Օրենքի հեղինակները որոշել են, որ 200 հազար դրամից պակաս աշխատավարձ ստացողները առողջապահական ապահովագրությունից այս փուլում առհասարակ չեն օգտվի։ Նրանք առաջվա պես հիվանդանոցներին կվճարեն գրպանից կամ կշարունակեն չօգտվել բուժծառայություններից, որոնց համար ի վիճակի չեն վճարել։

նոր խնդիրներ հաշմանդամների համար

Բյուրոկրատական մի շարք խնդիրների առաջ են կանգնելու նաև շահառուները, որոնք ազատված են առողջապահական ապահովագրության համար պարտադիր վճարից։ Երեխաների և 65-ն անց թոշակառուների դեպքում ամեն ինչ հասկանալի է՝ ապահովագրությունը նրանց համար անվճար կլինի։ Այլ է հաշմանդամություն ունեցողների և անապահովների պարագան․

— Նախագծով սահմանվում է, որ ապահովագրական փաթեթից օգտվելու համար հաշմանդամություն ունեցող անձինք «պարտավոր են ֆունկցիոնալության գնահատում անցնել» e-disability նոր համակարգով։ Եթե նրանց հաշմանդամությունը սահմանվել է այս համակարգի ներդրումից առաջ, դա հաշվի չի առնվելու։ Հաշմանդամությունը պարտադիր պետք է վերահաստատվի, ընդ որում՝ ամենաուշը մինչև 2028-ի հունվարի 1-ը։

Իրավապաշտպան Մուշեղ Հովսեփյանի տվյալներով, հուլիս ամսվա դրությամբ պետությունը անժամկետ է ճանաչել առնվազն 147 հազար մարդու հաշմանդամությունը։ Անժամկետը տրվում է քրոնիկ, չբուժվող հիվանդությունների դեպքում։ Սոցաջակցության ծրագրերից կամ ապահովագրական փաթեթից օգտվելու համար այս մարդիկ պետք է նորից «ապացուցեն», որ հաշմանդամություն ունեն։

«Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների օրակարգ» կազմակերպությունը դատի էր տվել Սոցապ նախարարությանը և պահանջել գաղտնազերծել ալգորիթմը, որի վրա հիմնվում է ֆունկցիոնալության գնահատման նոր համակարգը։ Պարզվել էր, որ ավտոմատացված մեխանիզմը բոլորովին հաշվի չի առնում միջավայրային գործոնները։ Համակարգը հաճախ նաև «սխալվում» է, և այդ սխալները հիմնականում լինում են ի վնաս դիմողների։ Եթե դիմողը ապացուցում է սխալը դատարանում, որոշումը միևնույն է չի վերանայվում։

Նույնանման խնդիրների են բախվում նաև անապահովները։

Անապահովության բալերը հաշվարկում է ինքնաշխատ համակարգը՝ հարցաշարով, որի հիմքում դրված բանաձևը Սոցապ նախարարությունը չի տրամադրում։ Կան դեպքեր, երբ անօթևան, գործազուրկ և տարբեր առողջական խնդիրներ ունեցող անձը չի հավաքում անհրաժեշտ 28 միավորը, հետևաբար չի ճանաչվում անապահով՝ զրկվելով ոչ միայն նպաստից, այլև առողջապահական ապահովագրությունից։

Պետհիմնարկների և ՏԻՄ-երի աշխատողների արհմիությունը փաստում է՝ նախորդ նախագծի համեմատ ապահովագրության այս տարբերակն ակնհայտ վատն է։ Հիմա պետաշխատողների համար պետպատվեր է գործում, իսկ պարտադիր ապահովագրության ներդրումից հետո նրանք ստիպված են լինելու վճարել իրենց աշխատավարձից։ Քանի որ աշխատավարձը հիմնականում ցածր է, սա ենթադրելու է եկամտի զգալի նվազում։

անիմաստ և անարդար

Առողջապահության նախարար Անահիտ Ավանեսյանը խոստացել է, որ անցումային առաջին տարում պետությունը «կթեթևացնի քաղաքացիների բեռը»։ Մասնավորապես՝ դրոշմանիշային վճարների հաշվին։

Զինապահի (դրոշմանիշային) վճարը հաշվարկվում է ըստ աշխատավարձի։ 200-ից 500 հազար դրամ ստացողները վճարում են 5 500 դրամ, 500 հազարից 1 միլիոն ստացողները՝ 8 500, ավել ստացողները՝ 15 հազար։

«Անձը Զինապահին վճարում է 5 500 դրամ։ Այդ գումարից 1000 դրամը նա կշարունակի վճարվել Զինապահին, 4 500 դրամը կուղղվի [առողջության] ապահովագրության [ֆոնդին]։ 10 800 ամսավճարից հանում ենք 4 500 դրամը, մնացած գումարից էլ 6000 դրամը նա կարողանալու է վճարելուց հետո սոցիալական կրեդիտով նորից հետ ստանալ։ Իր համար վճարելիք հատվածը ընդամենը 500 դրամն է», — Հանրայինի եթերում նշել է Ավանեսյանը՝ խոսելով միայն մինչև 1 մլն աշխատավարձ ստացողների մասին։ Թե արդյո՞ք ավելի բարձրի դեպքում էլ «բեռը կթեթևացվի», օրենքի նախագծում չի նշվում։

Սոցիալական կրեդիտների համակարգը ծախսերի փոխհատուցում (հետվճար) է ենթարդում կրթության գծով տարեկան առավելագույնը 100 հազար դրամի, իսկ առողջապահության գծով՝ առավելագույնը 50 հազար դրամի չափով։

Պետհիմնարկների արհմիությունը հարց է տալիս՝ ո՞րն է իմաստը եկամտահարկից սոցծախսի հետվճար անել, եթե փոխարենը կարելի է նվազեցնել ապահովագրավճարի չափն այդ նույն 50 հազար դրամով։

Արհմիությունը ուշադրություն է հրավիրում նաև այն հանգամանքին, որ նախագծով առաջարկված մոդելը ռեգրեսիվ պարտադիր վճար է սահմանում․ ֆիքսված ապահովագրավճարի դեպքում ցածր աշխատավարձ ստացողների եկամտից գանձվելու է բարձր տոկոս (շուրջ 6%), իսկ բարձր աշխատավարձերից՝ փոքր տոկոս (3%-ից ցածր)․ «Սոցիալական արդարության և իրավահավասարության տեսանկյունից սա տրամաբանական չէ»։

դեղերի հարցը լղոզել են

Մինչև հիմա պարզ չէ՝ ինչ ծառայություններ է ենթադրում ապահովագրական փաթեթը։ Նախարարը վստահեցրել է, որ լինելու է հստակ ցանկ՝ որոշված ըստ Հայաստանում տարածված հիվանդությունների։ Բայց նախագիծը հանրային քննարկման է դրվել առանց այդ ցանկի։ Նկարագրության մեջ զուտ ընդհանուր բնութագրիչներ են՝ «ամբուլատոր հետազոտություններ և խորհրդատվություն, շտապ օգնության ծառայություններ, հիվանդանոցային բուժօգնություն, դեղորայք»։

«Թանկարժեք վիրահատություններից ապահովագրությունը կփոխհատուցի, օրինակ, սրտի ստենտավորման վիրահատությունը, սրտի բաց վիրահատությունը, էնդոպրոթեզները (հոդերի հետ կապված վիրահատություններ), քաղցկեղի հետ կապված ծառայություններ՝ մասնավորապես վիրահատական միջամտություններ, քիմիաթերապիայի փոխհատուցում (նախկին 300 հազար դրամի փոխարեն 1 մլն 200 հազար տարվա ընթացքում), շաքարային դիաբետի հետ կապված ծառայություններ, կոտրվածքների մետաղական կոնստրուկցիաներով վիրահատություններ», – ասել է Ավանեսյանը։

Ծառայությունները մատուցվելու են նույն ընթացակարգով, ինչ պետպատվերի պարագայում․ առաջնային օղակը պոլիկլինիկան է՝ ընտանեկան թերապևտը, որը կոնկրետ հիվանդանոցային ծառայության համար պետք է ուղեգիր տրամադրի։

Նախատեսվում է, որ առանձին դեպքերում կարող են կիրառվել համավճարներ՝ ոչ ավելին, քան արժեքի 50 տոկոսը։ Դեղերի և պարագաների դեպքում նախարարությունը կարող է սահմանել «առավելագույն արժեք», և համավճարով կփոխհատուցվի սահմանված արժեքի կեսից ոչ ավելին։ Այսինքն, եթե կառավարությունը տվյալ դեղի կամ ծառայության համար «առավելագույն արժեք» է սահմանում, ասենք, 10 հազար դրամը, ապահովագրությունը կփոխհատուցի դրա կեսը՝ 5 հազարը, իսկ եթե այդ դեղը կամ ծառայությունը շուկայում արժի 15 հազար, ապա մնացած 10,000 դրամը պետք է վճարի պացիենտը։ Թանկ դեղերի ու պարագաների դեպքում կարող է ընդհանրապես փոխհատուցում չլինել։

«Սա բավականին լղոզված և անորոշ կարգավորում է։ Այսպիսով՝ ապահովագրությունը ամենևին էլ համապարփակ չէ, և շատ բաներ թողնված են ենթաօրենսդրական ակտերին, ինչով համակարգը դառնում է անկանխատեսելի», – եզրակացրել է Պետհիմնարկների արհմիությունը։

2028-ից ապահովագրության գինը, ի դեպ, կբարձրանա՝ 10 800 դրամի փոխարեն դառնալով 13 700 դրամ և հաջորդիվ երկու տարիներին ներառելով նոր խմբերի։ ԱՆ-ն ենթադրում է, որ մինչև 2029 թվականը առողջապահական ապահովագրություն կունենա բնակչության մոտ 85 տոկոսը։