Եվրոպա-Ռուսաստան քաղաքական երկընտրանքը․ Հռոմի Պապի այցի հետքերով

Հեղինակ՝ Ստեփան Դանիելյան (լուսանկարում), իրավապաշտպան, քաղաքագետ

Հոդված՝ Հայաստանյայց Առաքելական եկեղեցին 1996-ին միացել է Քաղքեդոնի Ժողովի բանաձևին

Տպագրվել է՝ news.religions.am

Հռոմի Պապի Հայաստան գալու նախօրյակին «Ռադիո Վատիկանի» կայքում «Կարելի՞ է արդյոք հերետիկոս և մոնոֆիզիտ համարել Հայ Առաքելական եկեղեցին» վերտառությամբ հոդված է հրապարակվել (ru.radiovaticana.va):

Հոդվածում ասվում է, որ 451 թվականին Քաղքեդոնի ժողովի ժամանակ դատապարտվել է միաբնակության (մոնոֆիզիտության) հերձվածքը, որը ճանաչում է Հիսուս Քրիստոսի միայն աստվածային բնույթը և մերժում է նրա կատարյալ մարդ լինելը. «սակայն հայերը չեն մասնակցել ժողովին, որից հետո իրենց ինքնավար (ավտոկեֆալ) եկեղեցու հիմքն են դրել և դրանով ջանում էին պարսկական և բյուզանդական կայսրությունների արանքում պահպանել իրենց ինքնությունը»:

Այստեղ ակնարկվում է, որ այդ ընտրության վրա իր ազդեցությունն է ունեցել Պարսկաստանը, սակայն ուղղակիորեն չի նշվում, որ հայերի մի զգալի զանգվածը իրոք եղել են մոնոֆիզիտ (տես Երվանդ վարդապետ Տեր-Մինասյանցի հայտնի աշխատությունը): Պարսկաստանը հովանավորում էր այն քրիստոնեական ուղղություններին, որոնք հակասություններ ունեին Կոստանդնապոլսի հետ` նեստորականներ, միաբնակներ և այլն:

Հոդվածում շատ դիվանագիտական և խուսափողական ձևակերպում է տրված Հայ եկեղեցու մոնոֆիզիտ լինելու մասին հարցին: Ասվում է, որ Հայ եկեղեցին Հին Արևելյան եկեղեցիներից մեկն է, որոնք ճանաչում են առաջին երեք տիեզերական ժողովները և կոչվում են մինչքաղքեդոնական եկեղեցիներ: Հայ եկեղեցու մոնոֆիզիտ լինելը, ըստ հոդվածի, ունի ձևական, այլ ոչ թե բովանդակային բնույթ:

Որից հետո մի շատ ուշագրավ փաստ է արձանագրվում: Ասվում է, որ 1996-ին Հռոմի Պապ Հովհաննես-Պողոս II-ը և Գարեգին Ա Կաթողիկոսը միասնական Հռչակագիր են ստորագրել, որտեղ հայտարարվում է, որ երկու եկեղեցիներն ունեն միասնական հավատք Հիսուս Քրիստոսի վերաբերյալ և Հռչակագրից բերվում է Հիսուսի բնույթների մասին Քաղքեդոնի ժողովի բանաձը, որի տակ, կրկնում ենք, ստորագրել է Գարեգին Բ կաթողիկոսը:

Այդ փաստաթուղը Հայ եկեղեցին աշխատում է չհիշատակել (Գարեգին Ա-ի ժամանակ այն հրապարակվել է), սակայն Էջմիածնի միաբանները ներկայիս կաթողիկոսի գլխավարությամբ Հռչակագիրը «սրերով» էին ընդունել: Հռչակագիրը Գարեգին Ա կաթողիկոսի նախաձեռնությունն էր, որով վերջ է դրվում պատմական և քաղաքական դրդապատճառներով Քաղքեդոնի ժողովին չմիանալու Հայ եկեղեցու ըստ էության քաղաքական դիրքորոշմանը:

Իրականում հայ եկեղեցին Դվինի երկու ժողովների ժամանակ (506, 554թթ.) դատապարտել է Քաղքեդոնի ժողովի որոշումը, հետագայում Եզր Ա կաթողիկոսը փաստորեն միացել է դրան («Միակամության» բանաձևին միանալու միջոցով), սակայն հետագայում Հովհաննես Գ Օձնեցի կաթողիկոսը Մանազկերտի հայ-ասորական միասնական ժողովի ժամանակ դատապարտել է քաղքեդոնականությունը, ինչպես նաև միաբնակության ծայրահեղ դրսևորումները: Հիշենք, որ Եզր Կթողիկոսի վրա մեծ ճնշումներ էր գործադրել Հերակլ կայսրը, իսկ Հովյաննես Օձնեցու վրա Բաղդադի արաբ ամիրան:

Վերջին ժամանակները Հայ եկեղեցին խուսափում էր նման հարցերին հստակ պատասխան տալ և պնդում էր, որ միաբնակ եկեղեցի չի:

Փաստորեն Վատիկանի ռադիոն Պապի այցելությունից առաջ հիշեցրել է այդ հռչակագրի հիմնական բովանդուկությունը և հիշեցրել, որ Հայ եկեղեցին արդեն 1996-ից միացել է Քաղքեդոնի ժողովի բանաձևին, սակայն դրա մասին չի բարձրաձայնում: Այդ հռչակագրով վերջ է դրվում մոտ 1600 տարի ի վեր հիմնական քրիստոնեական հիմնական ուղղությունների կողմից Հայ եկեղեցին հերետիկոս անվանելու ավանդույթին:

Հանրապետության Հրապարակում Հռոմի Պապը արտասանեց իր այցի հիմնական ուղերձը. «Հայ Եկեղեցին խաղաղությամբ ընթանա և մեր միջև խաղաղությունը կատարյալ լինի: Բոլորի մէջ ծնուի միութեան հզօր ցանկութիւն, այնպիսի միութեան, որ պէտք չէ լինի «ո՛չ ենթարկութիւն մէկը միւսին, ո՛չ կլանում, այլ առաել ընկալում բոլոր շնորհներին որ Աստուած տուած է իւրաքանչիւրին՝ ամբողջ աշխարհին յայտնելու համար փրկագրոծութեան մեծ խորհրուրդը, իրագործուած Տէր Քրիստոսից, Սուրբ Հոգու շնորհիւ»»:

Այս խոսքերում կա երկիմաստություն, այդ միտքը միաժամանակ կարելի է մեկնաբանել որպես երկու եկեղեցիների ընթացքը դեպի «Կատարյալ Միասնություն», այնպես էլ որպես հիշեցում Հիսուսի երկու բնությունների մասին ստորագրված հռչակագրի մասին, կամ էլ երկուսը միաժամանակ: Եւ ելույթի վերջում շեշտում է «կատարյալ միության» մասին ցանկությունը. «Իսկ այժմ, Սրբություն Աստծո անունով, խնդրում եմ, որ օրհնեք ինձ և Կաթողիկե եկեղեցին, օրհնեք մեր այս ընթացքը՝ դեպի կատարյալ միություն»:

Սա արդեն ոչ միայն հավատքի կամ դավանաբանության մասին ելույթ է, այլև արդեն մեծ քաղաքականություն է և քաղաքակրթական երկընտրանք կատարելու մասին ուղերձ, ինչն իհարկե մեծ «խանդով» կընկալվի Մոսկվայի կողմից: Կարծես թե պատմությունը նորից կրկնվում է «Պարսկաստան-Բյուզանդիա» երկընտրանքին փոխարինում է «Եվրոպա-Ռուսաստան» երկընտրանքը: Պետք է սպասել Գարեգին Բ-ի Մոսկվա կատարելիք այցին, որտեղ նա պետք է ցրի Պապի այցի ընթացքում կուտակված կասկածները:

Հ.Գ. Հռոմի Պապը իր այցելության ընթացքում հայ եկեղեցու երկու գործչի անուն է հիշատակել` Գրիգոր Նարեկացի և Ներսես Շնորհալի: Երկուսն էլ եղել են նշանավոր կերպարներ:

Կաթոլիկ եկեղեցին 2015-ին Նարեկացուն դասել է Եկեղեցու ուսուցիչների շարքում, ինչն անհնարար կլիներ, եթե Նարեկացին լիներ միաբնակ, կամ թոնդրակեցի: Կան աղբյուրներ, որոնցում Նարեկացին «ծայթ» է անվանվում, ինչը շատերը մեկնաբանում են որպես քաղքեդոնական, ինչի համար էլ երկար ժամանակ հայ եկեղեցու կողմից նա հալածվել է, իսկ իր գրվածքները արգելվել են:

Տաղանդավոր աստվածաբան էր Ներսես Շնորհալին, որի գործադրել է մեծ ճիգեր միջեկեղեցական երկպառակտությունները հաղթահարելու և դավանաբանական հաշտեցման համար: ճիգեր միջեկեղեցական երկպառակտությունները հաղթահարելու և դավանաբանական հաշտեցման համար: