Քվիրը ինքնություն չի. ազատագրված և օկուպացված տարածքների մասին

Հայաստանում առկա քաղաքական իրողությունները մշտապես ազդել են քվիր մարդկանց սոցիալական ու անձնական կյանքի վրա, բայց ավելի էական հարց է, թե ինչ տարածքներ են գոյություն ունեցել այդ իրողություններից անդին։ Հետհայացքն անցյալի քվիր տարածքներին կարևոր է առավելապես ներկայի տարածքների գոյության համար։ 

2000-ականներ․ հանրային անտարբերություն և մոնտե քրիստո

Խորհրդային Հայաստանում ծնված ԼԳԲՏ+ մարդկանց հիշողություններում 90-ականներն ու 2000-ականներն առանձնանում են հանրային որոշակի անտարբերությամբ։

«Միգուցե տարիքից էր՝ մի քիչ ավելի անվախ էինք, չէինք պատկերացնում լիքը բաներ, բայց հասարակության մեջ նաև անտարբերություն ու իգնոր էր, ու մենք դրանից օգտվում էինք», – պատմում է Փինք իրավապաշտպան հասարակական կազմակերպության հիմնադիր Մամիկոն Հովսեփյանը։ 

Հայաստանի անկախության առաջին երկու տասնամյակներում քվիր տարածքները ստեղծվում էին ոչ այնքան դեկլարատիվ հայտարարություններով, որքան հենց քվիր մարդկանց՝ ուղղակի այդ տեղերում հայտնվելով։

«2000-2001 թվականին բացվեց Մոնտե Քրիստոն։ Ամենահայտնի ժամանցի վայրն էր։ Մի ֆրանսահայ ռեստորան էր բացել, տակն էլ անդերգրաունդ տեղ էր փոքր։ Ինքը ինչ-որ ձևով պրոգրեսիվ տեղ էր, որտեղ շատ տարբեր մարդիկ էին գալիս, գեյերն ու լեսբիներն արդեն ավելի բաց էին իրենց սեռականության տեսանկյունից, քան մյուս տեղերում», – հիշում է Մամիկոնը։

Մոնտե Քրիստոյի տարածք, 2023թ․։ Լուսանկարը՝ Աստղիկ Ղազարյանի

Մոնտե Քրիստոյի այցելուներից էին թե՛ ԼԳԲՏ+ մարդիկ, թե՛ հետերոսեքսուալները, որոնք   այդ տարածքում իրենց ազատ էին զգում։ 

«Էնքան փոքր էր տեղը, որ իրար վրա էինք պարում։ Սեղանները կոտրվում էին, հազար ձևի սվառկա էին անում, որ դիմանար մեր տակը։ Ինքը մի պուճուր՝ 30 հոգանոց տեղ էր, բայց մենք մի 100 հոգով լցվում էինք, երկու հարկով պարում էինք», – պատմում է Մամիկոնը։ 

Կռիվներ եթե լինում էին, ապա հիմնականում առաջանում էին ոչ այնքան հոմոֆոբիայի, որքան հենց տեղի անվտանգության աշխատողների պատճառով, որոնք կռիվներ էին սարքում, մեծ գումարներ շորթում կռվի մասնակիցներից ու հետո կիսվում ոստիկանության հետ։ 

2003 թվականին Մոնտե Քրիստոն փակվեց․․․ փոխարենն ի հայտ եկան մի շարք նոր տարածքներ։ Լեսբիները նախընտրեցին Ջինսնոցն ու Կասկադ դիսկոն, գեյերը գնացին Meline’s։ 

«Ջինսնոց մի անգամ եմ իջել, էդքան դուրս չի եկել, իսկ Կասկադ դիսկո տղերքին դժվար էր մտնելը։ Ասում էին՝ գեյերը, որ գնում են, լեսբիները տփում, հանում են», – պատմում է Մամիկոնը։ 

Ջինսնոցի տարածք, 2023թ․։ Լուսանկարը՝ Աստղիկ Ղազարյանի

Meline’s բարը, ըստ Մամիկոնի, վաղ 2000-ականներին հայտնի էր որպես Երևանի «միակ ու անկրկնելի գեյ բար»։ Այս տարածքը նույնպես բացել էին ֆրանսահայերը։

«Քանի որ ես ու գեյ ընկերս էինք աշխատում, դա բնականաբար երրորդ օրը դարձավ գեյ բար ու բավական հայտնի», – հիշում է Մամիկոնը, ով արդեն 2007 թվականին դարձավ բարի սեփականատերը;

Meline’s-ում այս շրջանում կազմակերպվում էին նաև դրեգ¹ շոուներ։ Նույն թվականին, սակայն, ակումբը փակվեց։ Երևանում այդ ժամանակ գործում էր նաև տղամարդկանց մերկապարի ակումբ։

«Meline’s-ը միայն երկուշաբթի օրերն էր փակ, խնդրել էին, որ գովազդենք՝ երկուշաբթի օրերն էդ ակումբում տղամարդկանց ստրիպտիզ ա։ Մեր համայնքից էին պարողները, գնում ծափ էինք տալիս», – հիշում է Մամիկոնը։

Meline’s-ի տարածք, 2023թ․։ Լուսանկարը՝ Աստղիկ Ղազարյանի

Այս շրջանում հայտնի էր նաև Կոկոն ակումբը, որտեղ քվիր մարդիկ ոչ միայն հաճախում, այլ նաև՝ աշխատում էին։ 

Մեր մեկ այլ զրուցակից՝ Նական հիշում է, որ մի երկու անգամ է Կոկոնում եղել․ «Տարածք էր, որի մասին մենք գիտեինք ու գնում էինք»։

Կոկոնի տարածք, 2023թ․։ Լուսանկարը՝ Աստղիկ Ղազարյանի

2010-ականներ․ պայթյուններ ու տարածումներ

2010-ականներին արդեն ի հայտ եկավ DIY փաբը, որն ուներ առավել հստակ քաղաքական դիրքորոշում։  

«DIY-ը բոլորից տարբերվում էր, որովհետև ինքը լրիվ քվիր ֆրենդլի տարածք էր ու բոլորը գիտեին։ Էդ ժամանակ արդեն դիսկուրսն էլ կար նույնասեռականության», – հիշում է մեր զրուցակից Լուսինեն։

Փաբում հիմնականում հավաքվում էին լրագրողները, արվեստագետներն ու երաժիշտները։ Կարելի էր նաև պարել։ 

«Դա մի տարածք էր, որը գիտեինք, որ մեր գաղափարական սկզբունքների հետ համատեղելի էր։ Էն մարդիկ, ովքեր հավաքվում էին էնտեղ, իհարկե, շատ տարբեր էին, բայց միշտ կարայիր գտնեիր մեկին, ում գիտեիր կամ ում հետ կարելի էր նստել, զրուցել և այլն», – պատմում է Նական։ 

2012 թվականի մայիսին երիտդաշնակներ Արամեհ և Համբիկ Խաբազյանները պայթեցրին DIY-ը։ Նրանք դատապարտվեցին 1 տարի 7 ամիս պայմանական ազատազրկման և 2 տարվա փորձաշրջանի՝ ոչ մի օր չանցկացնելով բանտում։ 

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը 10 տարի անց՝ 2022 թվականի մայիսի 17-ին, բավարարեց DIY փաբի տնօրեն, արվեստագետ Արմինե Օգանեզովայի (Ծոմակ) հայցը՝ վճռելով, որ Հայաստանը ձախողել է դիմումատուի պաշտպանությունը հոմոֆոբ հարձակումներից և ատելության խոսքից։ 

DIY-ի տարածք, 2023թ․։ Լուսանկարը՝ Աստղիկ Ղազարյանի

DIY-ը պայթեցնելու իրական պատճառը որոշների համոզմամբ եղել է ոչ այնքան հոմոֆոբիան, որքան ակումբի տիրոջ՝ Թուրքիա այցելելու հանգամանքը։ Կա նաև կարծիք, որ այս քայլով ռուսական ուժերը նպատակ ունեին վիժեցնել Հայաստանի եվրաինտեգրման թույլ փորձերը։

Հենց 2012 թվականին ավելի լայն տարածաշրջանում շատ են եղել հիշվող հարձակումներ, նշում է Նական․ «Թե Վրաստանում, թե Թուրքիայում, թե Բալկաններում, ում հանդիպում էինք, սաղ խոսում էին իրենց մոտ էդ տարվա ընթացքում տեղի ունեցած հարձակումների մասին։ Ինձ թվում ա՝ ինչ-որ քաղաքականություններ էին փոխվում Եվրամիության հետ կապված․ ԵՄ-ի մոտիկանալը կամ իրա օրակարգը էս երկրներում կամ ինչ-որ պահանջներ, որ ներկայացվում էին, և ԼԳԲՏ-ն դրա մեջ կար․․․ Կարող ա՝ ներքին քաղաքականությունները խառնվել են իրար կամ պետք էր, որ ինչ-որ բաներով շեղվեր կամ ցույց տրվեր, որ պատրաստ չի էս ժողովուրդը տենց բաների»։

Չնայած DIY-ի պայթյունը վախի որոշակի մթնոլորտ էր ստեղծել քաղաքում, քվիր մարդկանց համար նոր տարածքներ էին ի հայտ գալիս։

«Երբ դու պայթեցնում ես ինչ-որ բան, ինքը մասնիկներ ա տարածում ամենուր և էդ մասնիկները թե՛ երկրի սահմանից դուրս են գալիս և ինչ-որ ուրիշ բաներ են անում, թե՛ մնում են էդ տարածքում և դառնում են ուրիշ բան, թե՛ ոչնչանում են․․․ բայց հիմնականում չեն ոչնչանում։ Էդ էներգիան վերափոխվում ա, ուրիշ բան ա դառնում։ Եվ արի ու տես, որ հիմա Երևանի պատկերը մի քիչ ավելի ուրիշ ա», – նկատում է Նական։ 

2010-ականների վերջերին ճանաչում ձեռք բերեց No Limit ակումբը, որը հայտնի էր «Աստղիկնոց» անունով։ Աստղիկնոցը Երևանի միակ դե ֆակտո գեյ ակումբն էր, բայց այնտեղ գնում էին ամենատարբեր մարդիկ՝ տաքսու վարորդներ, գեյեր, լեսբիներ, տրանս մարդիկ․․․

«Երբ ինչ-որ տեղ էինք ուզում գնալ պարելու ու չէինք պատկերացնում քվիր մարդկանցով ուր գնալ, որ մեզ լավ զգանք, հայտնվում էինք Աստղիկնոցում, որտեղ հանգիստ էինք, որ ոչ մեկ չի կպռշկվի, անիմաստ ռեպլիկներ չի թողնի և այլն․․․ Ես պարելու կարիք ունեի, և էնտեղ ինչ երաժշտություն ասես միացնում էին։ Է՛լ արաբական, է՛լ հայկական, սենց ռաբիզ վիճակ էր, որ կարայիր տժժայիր», – հիշում է Նական։

Աստղիկնոցի տարածք, 2023թ․։ Լուսանկարը՝ Աստղիկ Ղազարյանի

հարաբերություններ ու համացանց

Հայաստանում ապրող ԼԳԲՏ+ մարդկանց մշտապես բարդ է եղել հանդիպումների, ժամադրությունների ու սեռական հարաբերությունների համար տարածքներ գտնելը։ Գեյ տղամարդկանց մշակույթում տարածված էր քրուզինգը՝ հանրային վայրերում մարդկանց հետ ծանոթանալն ու սեքս ունենալը։ Հանրային վայրերն այս դեպքում լքված տարածքներն ու շենքերն էին, սաղարթախիտ ու մութ այգիները։ Այս տարածքները կոչվում էին «պլեշկաներ»։ 

Երևանում 90-ականներին ու 2000-ականներին հայտնի պլեշկաներն էին Օպերայի շենքի դիմացի այգիները, Պուշկինի այգին (այժմ՝ Սիրահարների), ավելի ուշ՝ նաև Կոմայգին։ Գյումրիում հանդիպումները տեղի էին ունենում հիմնականում երկրաշարժից հետո մնացած կիսաքանդ շենքերում, Վանաձորում՝ երկաթգծերի մոտակայքում։ 

Հանրային տարածքներն, իհարկե, այնքան էլ ապահով չէին և չեն։ Պատմություններ էին պտտվում, հատկապես, ոստիկանների մասին, որոնք ներկայանում էին քաղաքացիական հագուստով, սեռական հարաբերություն ունենում տղամարդկանց հետ, իսկ հետո սպառնում բացահայտել նրանց ինքնությունը կամ ձերբակալել՝ հանրային վայրում սեքս անելու համար։ 

Քրուզինգի համար լայնորեն կիրառվում էին նաև շոգեբաղնիքները, որոնք ունեին ննջարաններ։ Ժամանակի հետ մարդիկ սկսեցին նաև օրավարձով տրվող բնակարաններ վարձակալել ։

Համացանցի լայն տարածման հետ մեկտեղ 2000-ականներին վերելք ապրեցին ծանոթության կայքերը։ 

«Ռուսական ծանոթությունների կայքեր կային, հիմնականում ինտերնետ ակումբներում էինք օգտվում։ Մի հատը կար՝ gay.ru, հենց գեյերի ծանոթությունների ու ժամանցի կայք էր։ Հետո էդ սաղ ծանոթությունների կայքերը Ռուսաստանում մի բազա սարքեցին, դարձավ Mail.ru-ի Знакомства-ի բազան։ Ֆրանսիայում 2000-2006 թվերին հայկական ԼԳԲՏ կազմակերպություն կար՝ AGLA France, կայք էին սարքել՝ yesudu.com, կար նաև gayarmenia.com-ը», – հիշում է Մամիկոնը։ 

Սոցիալական ցանցերը ևս լայնորեն օգտագործվել ու օգտագործվում են ծանոթությունների համար, հատկապես՝ Одноклассники-ն, իսկ ավելի ուշ նաև՝ Facebook-ը, Instagram-ն ու Twitter-ը։ 2010-ականների վերջին տարածում գտան նաև Grindr, Hornet և Tinder ծանոթությունների հավելվածները։ 

«Grindr-ից օգտվել եմ, բայց երբեք էդտեղով սեքս չեմ գտել, խնդալու համար էի բացել։ Ինչ-որ մարդկանց հետ սեքստինգ² եմ արել, բայց տենց կիսահումոր։ Իսկ ընդհանրապես, սեքս անելու համար տուն էինք վարձում։ Եթե հարցնում էին՝ ինչ եք անելու, ասում էինք՝ ընկերներով ենք հավաքվել։ Հաճախ ես չէի զբաղվում էդ հարցերով, հաճախ նաև դիմացինը տեղ ուներ՝ հյուրընկալում էր», – կիսվում է մեր զրուցակից 24-ամյա Կարենը։

Լուսանկարը՝ «Unzipped: Gay Armenia» բլոգի հեղինակ artmika-ի

Համացանցն ինչ-որ պահից շատերի համար դարձավ քվիր (և ոչ միայն) ակտիվիզմի ու ինքնարտահայտման տարածք։ Այս վիրտուալ իրականությունն ինչ-որ չափով բարդացրեց ֆիզիկական տարածքների մասին ընկալումները։

Կարենի կարծիքով՝ քվիր մարդկանց ժամանցային վայրերից բացի կարևոր է ունենալ նաև տարածքներ, որտեղ հնարավոր են ոչ միայն նեղ ԼԳԲՏ հարցերի, այլև ուրիշ սոցիալական խնդիրների վերաբերյալ։

«Պետք ա դուրս գալ համացանցի պղպջակներից և մի քիչ ավելի մեծ բանի մաս դառնալ։ Մարդիկ, օրինակ, մտածում են ինչ-որ քվիր համայնքի մեջ են համացանցային տարածքներում և սոցիալականորեն կամ գուցե նաև սեռականորեն են ինքնիրացվում էդտեղ, բայց իրենց մոտ էլ էդ տեքստը չկա և էդ տեքստի շուրջ հավաքվելը ավելի շատ մարդկանցով», – կարծում է Կարենը։

Լուսանկարիչ Մարիա Զաքարյանի կարծիքով՝ համացանցային տարածքների դրական ազդեցությունն անհերքելի է, սակայն պետք է զգուշանալ քաղաքական ակտիվիզմի լճացումից, որի վտանգը պարունակում են հատկապես սոցցանցերը։

«Ինչ-որ առումով էդ մեզ հեռվացնում ա հանրային տարածքները մեզնով անելուց, որովհետև ունենք ինստագրամի տարածքը, որտեղ մենք ինչ-որ ձև հագնված ֆոտո ենք գցում, բայց տենց հագնված դուրս չենք գնում», – նշում է Մարիան։

հեղափոխություն․ «ապահով տարածքներ» ու լճացում 

2018 թվականին տեղի ունեցած «Թավշյա հեղափոխությունը» մեծ հույսեր էր արթնացրել առավելապես քվիր համայնքում։ Նոր իշխանությունների՝ ԼԳԲՏ+ հարցերի հետ կապված քաղաքականությունը, իրենց իսկ խոսքերով, խուսափողական էր։ 

Սա բերեց որոշակի դրական տեղաշարժերի․ առաջին անգամ ԱԺ ամբիոնից ելույթ ունեցավ տրանս կին՝ Լիլիթ Մարտիրոսյանը, ԿԳՄՍ նախարարության ֆինասավորմամբ նկարահանվեց տրանս ծանրամարտիկ Մել Դալուզյանի մասին պատմող վավերագրական ֆիլմը։

«Էդ պահերը հանրային ուշադրություն գեներացրին, որը մաքուր բացասական չէր, որովհետև մարդիկ ավելի շատ էին սիրում Նիկոլին, քան ատում էին գեյերին ու տրանսերին։ Սա պրոգրեսիվիզմի ինչ-որ գագաթնակետ էր հայ հասարակության համար և հանկարծ պարզ դարձավ, որ կարելի ա նախ խոսել և խոսելուց էլ մենակ քֆուր չանել։ Հիշում եմ մի հատ վիդեո էի տեսել 2018-19 թվականի, որ փողոցում հարցնում են՝ ի՞նչ եք կարծում էդ գեյերի, չգիտեմ ինչերի մասին, և մի սովորական, միջին տարիքի կին ասեց՝ բա ի՞նչ, Վրաստանի նման հելնենք փողոցներում ծեծենք», – պատմում է Կարենը։ 

Այս ամենին զուգահեռ՝ սկսվեց ատելության նոր ալիք․ 2018-ի օգոստոսին Շուռնուխ գյուղում քարերով հարձակվեցին տարբերվող արտաքինով երիտասարդների վրա, նույն թվականի հոկտեմբերին Ոստիկանության կողմից արգելվեց «ԼԳԲՏ քրիստոնյաների ֆորումը»։ 

Շատերը կարծում են, որ հետհեղափոխական շրջանում ակտիվիզմն ինչ-որ չափով լճացավ։

«Էն ժամանակ շատ ավելի ուժեղ բաներ էին արվում, եթե ԼԳԲՏ մասով նայենք։ Նենց հանրային բաներ էին արվում, որ դիսկուրսներ էին սկսվում, ինչ-որ բան էր լինում, մարդիկ ջղայնանում էին, ու ինչ-որ ընդհարումներ էին լինում պարբերաբար։ Հիմա զգացողություն ա, որ ամեն ինչ ընդհատակ ա անցել։ Ու ոչ թե փոխվել ա դեպի դրականը, այլ սենց կոմֆորտի զոնա ոնց որ լինի, որն էդքան էլ իրական չի։ Ինչ-որ պատրանք ա, որ ամեն ինչ օքեյ ա, բայց իրականում նենց չի, որ օքեյ ա», – կարծում է Մարիան։

DIY փաբը պայթեցնելուց հետո մուտքի պատի վրա նացիստական ու հականացիստական գրաֆիտիներ էին հայտնվել։ Լուսանկարը՝ Ianyan Magazine-ի

ԼԳԲՏ ակտիվիզմի մեջ մեծ դեր են ունեցել նաև հասարակական կազմակերպությունները, որոնք, իրենց հերթին, տարածք էին տրամադրում համայնքի անդամների համար։ Այս դերի մասին ընկալումները, սակայն, համայնքում միանշանակ չեն։

«Նենց չի որ ՀԿ-ն մենակ վատը կամ մենակ լավն ա։ Ինքը միջոց ա՝ տարածք ունենալու, իսկ տարածք ունենալը շատ կարևոր ա։ ՀԿ-ները օրենքներ ունեն իրենց տարածքների հետ կապված՝ «սենց չի կարելի, նենց չի կարելի»։ Մարդիկ կան, որ սև ցուցակում են, բայց համայնքից են։ Սենց ապուշ բաներ, որ էդ տարածքը ստերիլ պահեն։ Իմ համար քվիր տարածքը մենակ էն չի, որ անունը դնում ես ԼԳԲՏ ու ասում, որ էս արդեն քվիր տարածք ա։ Քվիրը ինքնություն չի, դու չես կարա չափանիշներ դնես իրան։ Ինքը շարժվող ու ապրող բան ա, արարող, ստեղծարար։ Եթե էդ գործոնները չկան տարածքում, ինչքանո՞վ ա էդ տարածքը քվիր», – ասում է Նական։

Կարենի խոսքերով՝ համայնքի անդամների որոշ մասի, մասնավորապես՝ տրանս մարդկանց համար, ինքնարտահայտման տարածք ունենալը առաջնային խնդիր է։

«Ես չեմ կարում հագնվեմ նենց, ոնց կուզեի, բայց ես չեմ մեռնի դրանից։ Բայց մարդիկ կան, ովքեր չեն կարա։ Ուրախ եմ, որ տարածքներ գոնե կան, բայց ես նաև մտածում եմ, որ պետք ա ավելի շատ լինի և ավելի ուրիշ ձևի էլ լինի», – կարծում է Կարենը։

25-ամյա Ալիսան, ով տրանս կին է, արդեն մեկ տարի է՝ հանրային վայրերում լինում է կանացի հագուստով ու երկար մազերով։ 

«Էն վատ բաները, որոնք հետդ են միշտ ու չես կարա իրանցից ազատվես, պետք ա սովորես դրանց ու քեզ մոտիկ պահես։ Նույնը տրանսֆոբիային ա վերաբերում ու էդ «ապահով տարածք» ասվածներին։ Հա էլի ունեցեք «ապահով տարածք», էդ կայֆ բան ա, ես չեմ ասում, որ վատ բան ա։ Բայց էդ ապահով տարածքը դու քիչ-քիչ պետք ա ներսումդ ստեղծես, որ քո համար ամեն տեղը ապահով լինի», – ասում է Ալիսան՝ հավելելով, որ իր վրա երկու անգամ հարձակվել են փողոցում։

Մարիայի կարծիքով՝ քվիր մարդկանց տարածքները նեղանում են ոչ միայն ֆիզիկական, այլև հոգեկան մակարդակում։ Սեփական անվտանգության կազմակերպումը, երկրի քաղաքական տուրբուլենտությունը, պատերազմի վտանգն ու աճող ռազմականացումը քիչ տեղ են թողնում մյուս հարցերի համար։ 

«Քո տարածքը ոնց որ քո մեջ էլ չլինի ու էդ էլ քեզնից վերցնեն, որովհետև էնքան ուրիշ խնդիրներ կան, որոնցով դու մտահոգ ես, որ ստեղծագործելու ներքին տարածք կամ քո քվիր ինքնության մասին մտածելու ժամանակ չունես, որովհետև քո լինել-չլինելն ա հարցականի տակ։ Ապահովություն չունենալու զգացումը քո մեջ ու գլխում տարածք ունենալ-չունենալու մասին ա», – ասում է Մարիան և նշում, որ վերջին շրջանում վիրավորանքներն ու ծաղրը հանրային վայրերում էլ ավելի են շատացել թե՛ իր, թե՛ իր ընկերների նկատմամբ։ 

Ավելացել են նաև տեսանելիորեն գեյ տղամարդկանց ու տրանս կանանց նկատմամբ հարձակումների ու բռնության դեպքերը։ 

Անվտանգությունը, ըստ մեր որոշ զրուցակիցների, կապված է ոչ միայն քվիրության, այլև՝ ուրիշ գործոնների, օրինակ՝ կին կամ երիտասարդ լինելու հետ։ Նական հիշում է, որ Նյու Յորքում ապրելու տարիներին ունեցել է անապահովության զգացողություն ու վախեր՝ հատկապես ուշ ժամերին մետրո նստելիս։

«Էդ որ ասում են Ամերիկայում կան գեյերի իրավունքներ, ասենք նույնիսկ էնտեղի հետերոներն են վախենում ժամը 8-ից հետո դուրս գալ տնից, որովհետև կարող ա էլ հետ չգան։ Հայաստանը ինձ վատ չի նայում, թողել ա՝ անունս փոխեմ։ Երկու հարձակումներից առաջինը, որ դատի եմ տվել, էստեղ էլ դատը շահել եմ, չեմ հասել Եվրադատարան», – պատմում է Ալիսան՝ հավելելով, որ իրեն դուր է գալիս Հայաստանում ապրելը և չի ուզում արտագաղթել։

Քվիր տարածքների անցյալն ու ներկան Հայաստանում ունեն մի քանի տարբերություններ․ հիմնականը քաղաքական դիրքորոշման հանրայնացումն է։ Ներկայումս մի շարք, մասնավորապես, ժամանցային վայրեր՝ ակումբներ, սրճարաններ, դիրքավորվում են (հիմնականում սոցցանցերում)՝ որպես ոչ հոմոֆոբ և ԼԳԲՏ+ անձանց ընդունող տարածքներ։ 

«Ոչ թե [անցյալում] քաղաքական դիրքորոշում չկար, այլ երևի սենց կեղծավոր չէր։ Երբ երիտասարդ էի, ուր ուզում գնում էինք։ Մենք մեր մարմնով տարօրինակում էինք յուրաքանչյուր տարածք։ Երևի էդ ավելի հետաքրքիր էր ու ավելի շատ ազատություն կար էդտեղ, քան երբ ինչ-որ մի հատ տեղ՝ ձևական կապիտալիզմի ու նեոլիբերալիզմի արժեքներով, փորձում ա քեզ փողի դիմաց տա ազատություն»,- ընդգծում է Լուսինեն։ 

Կապիտալիզմի մեջ ԼԳԲՏ-ն շատ հաճախ է դառնում մարքեթինգային քաղաքականության մաս՝ կարծում է Նական․ «Շատ թույն ա, որ ինչ-որ պատկերով օպտիկապես կան գույներ, բայց դա դեռ չի նշանակում, որ կան գաղափարներ և հնարավորություններ։ Կարող ա ավելի շատ բան պիտի գմփա, բայց պիտի մենք գմփցնենք»։
________________
¹ Կատարողական արվեստի տեսակ, որի ընթացքում արտիստները սովորաբար կրում են «այլ սեռի» հագուստ
² Սեռական բնույթի նամակների ու լուսանկարների փոխանակումը

Արամ Ամիրբեկյան
Աստղիկ Ղազարյան