Թունդ հավատացյալների զորակոչը սպառնում է Իսրայելի իշխանական կոալիցիային

Մայիսի 25-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանը վճռել է, որ եշիվայի (կրթական հաստատություններ ուլտրաօրթոդոքս հրեաների համար) ուսանողները պետք է բոլորին հավասար զորակոչվեն երկրի զինված ուժեր։ Կառավարությունը պետք է սկսի համապատասխան օրենքի նախագծի մշակումը։ Դատարանը նաև արգելել է պետական ֆինանսավորում տրամադրել այն սեմինարիաներին, որոնց ուսանողները հետագայում չեն ծառայում երկրի զինված ուժերում։ 

Բանակում ծառայելը պարտադիր է Իսրայելի քաղաքացի 18 տարին լրացած բոլոր տղաների և աղջիկների համար, բայց ուլտրաօրթոդոքսները միշտ ազատված են եղել այդ ծառայությունից։ Այս հարցն արդեն վաղուց բուռն վեճերի առարկա է աշխարհիկ և օրթոդոքս քաղաքական գործիչների շրջանում։ 

Տարիներ տևած քաղաքական ճգնաժամից հետո, որի ֆոնին Իսրայելում ոչ լրիվ քառամյակում հինգ կամ ավելի անգամ ընտրություններ էին կազմակերպվում, գործող վարչապետ Բենյամին Նեթանյահուի կառավարության ընտրվելը հնարավոր էր միայն կոալիցիայի ձևավորման դեպքում։ Նրա «Լիկուդ» կուսակցությունը համաձայնության էր եկել ուլտրաօրթոդոքս Շաս և «Միացյալ Թորայի հուդայականություն» կուսակցությունների, ինչպես նաև «Կրոնական սիոնիզմ» ուլտրաազգայնական բլոկի հետ։ 

Նեթանյահուին 2022 թվականի նոյեմբերին միանալուց հետո, նրանք մի շարք պայմաններ էին առաջ քաշել, այդ թվում` իրենց կրոնական օրակարգի առաջխաղացմանը նպաստելու պահանջը։ Ուլտրաօրթոդոքս հրեաներն իրենց առաքելությունը տեսնում են բացառապես Թորայի ուսումնասիրության և Հին Կտակարանի սովորույթներին հետևելու մեջ։ Կարծում են, որ դա է Իսրայելի ժողովրդի հետագա գոյության միակ երաշխիքը։ Մտավախություններ ունեն, որ բանակում ծառայության ընթացքում համայնքի երիտասարդները կարող են մտերմանալ աշխարհիկ արժեքներով երիտասարդների հետ և հեռանալ հավատքից։

Որոշ տեղեկությունների համաձայն, ՑԱՀԱԼ-ը (Իսրայելի պաշտպանության բանակ) ուլտրաօրթոդոքսներին զինակոչելու ծրագրի ուղղությամբ աշխատանքները սկսել է դեռևս անցյալ տարի` պաշտպանության նախարար Յոավ Գալանտի համաձայնությամբ։ Այդ ժամանակվանից սկսած Նեթանյահուի գրասենյակն անում է հնարավոր ամեն բան այդ պրոցեսը հետաձգելու և գործող տարկետումները երկարացնելու ուղղությամբ։

Զինակոչային տարիքի դառնալուն պես ուլտրաօրթոդոքս երիտասարդները հռչակագիր են ներկայացնում եշիվայում ուսում սկսելու մասին։ Դիմած ուսանողների քանակի հիման վրա ձևավորվում է յուրաքանչյուր կրթական հաստատության բյուջեն։ Այդ ուսումնարաններում սովորելու համար ամեն տարի ուլտրաօրթոդոքսները ներկայացնում են իրենց տարկետման փաստաթղթերը։

Որպես կանոն, եշիվայում սովորում են առնվազն մինչև 27 տարեկան դառնալը, երբ այլևս ենթակա չեն ժամկետային ծառայության։ Իսրայելի կառավարությունը եշիվաները պահելու համար տարեկան միլիարդավոր շեկելներ է հատկացնում։

Ուսումնական հաստատությունների ֆինանսավորման դադարեցման մասին Գերագույն դատարանի նոր որոշումը քանդում է այս համակարգը, ինչը չի կարող դժգոհություններ չառաջացնել Նեթանյահուի հետ կոալիցիա կազմած կրոնական կուսակցությունների շրջանում։ Ուլտրաօրթոդոքս կուսակցությունների ղեկավարներն արդեն հայտնել են իրենց հիասթափությունը։

Փորձագետներն արդեն վաղուց ասում էին, որ կրոնականներին զինակոչի մասին օրենքը կախված է բանակի վճռականությունից։ Մինչ օրս, սակայն, ՑԱՀԱԼ-ը կադրային ռեսուրսների խնդիր չուներ։

Ուլտրաօրթոդոքսները կազմում են Իսրայելի հասարակության շուրջ 14 տոկոսը։ Ժողովրդագրական առումով ամենաարագ աճող խումբն են։

Պատերազմի մեկնարկից ի վեր պաշտպանության բանակին միացել են համայնքի որոշ անհատ կամավորներ։ Հաշվարկների համաձայն, այս պահին երկրում ապրում է մոտավորապես 67 հազար զինակոչային տարիքի օրթոդոքս տղամարդ։

«Հիմա մենք մարդկային ռեսուրսների կարիք ունենք։ Սա քաղաքականություն չէ, սա մաթեմատիկա է», – այս տարի մարտին հայտարարել էր պաշտպանության նախարար Յոավ Գալանտը։

Հետաքրքրական է, որ իսրայելական կրոնականների կենսակերպն այս նոր որոշմամբ կփոխի հենց այն կառույցը, որի թուլացման ուղղությամբ կառավարության անդամ ուլտրաօրթոդոքսներն ամենաշատ ջանքներն են գործադրել։

Գործող կառավարության ձևավորման ժամանակ Բենիամին Նեթանյահուն ու նրա գործընկերներն ունեին մեկ ընդհանուր նպատակ` զրկել Գերագույն դատարանին կառավարության ու խորհրդարանի որոշումների վրա ունեցած ազդեցությունից։ Քանի որ Իսրայելը չունի Սահմանադրություն, զսպման և գործադիր ու օրենսդիր մարմինների բալանսավորման գործառույթներն իրականացնում է Գերագույն դատարանը։

Ուլտրաաջերն ու օրթոդոքսները չէին համակերպվում փաստի հետ, որ դատարանը պարբերաբար ամենակոշտ ձևերով կանխում է իրենց նախաձեռնությունները։ 2017 թվականից խարդախության, կոռուպցիայի և չարաշահումների վերաբերյալ մեղադրանքներով քրեական հետապնդման տակ գտնվող Նեթանյահուն էլ իր հերթին փորձում էր անձեռնմխելիություն ունենալ դատարանի որոշումներից։

Նոր կոալիցիան որոշել էր, որ Գերագույն դատարանի ցանկացած վետո պետք է հնարավոր լինի հաղթահարել խորհրդարանական մեծամասնությամբ, իսկ քանի որ կոալիացիան ուներ այդ մեծամասնությունը, ենթադրվում էր, որ երկրի ողջ իշխանությունը կենտրոնացած կլինի իրենց ձեռքում։

2023-ին հուլիսին խորհրդարանն ընդունեց համապատասխան դատական բարեփոխումները, ինչից հետո սկսվեց երկրի պատմության ամենամեծ հասարակական պառակտումն ու միլիոնավոր մարդկանց մասնակցությամբ բողոքի ակցիաները։

2024 թվականի հունվարի 1-ին Իսրայելի Գերագույն դատարանն այդ բարեփոխումը հակասահմանադրական ճանաչեց և կանխեց դրա ուժի մեջ մտնելը։ Նեթանյահուի ստեղծած կոալիցիան` օրթոդոքս գործընկերների տեսանկյունից, թերացավ այդ գերագույն օրգանն իրեն հնազանդեցնելու հարցում, ինչի արդյունքում այժմ կայացվել է այս որոշումը, որը հակասում է կուսակցությունների միջև ձեռք բերված բոլոր առանցքային համաձայնություններին։

Իսրայելը շարունակում է ավերիչ պատերազմ մղել ընդդեմ Պաղեստինի։ Շրջափակված անկլավի քաղաքներն ու բնակավայրերը մեկը մյուսի հետևից գետնին են հավասարեցվում։