Դժվար է պատկերացնել, որ իսրայելցիք կընդունեն էթնոազգայնականության վերջը

«Դա ավելի կտրուկ հրամայական է դառնում, քան երբևէ», – վերջերս՝ դեպի Դոհա իր ուղևորության ժամանակ, հայտարարեց Էնթոնի Բլինքենը՝ խոսելով «գործնական, ժամանակային, անշրջելի ուղու մասին դեպի Պաղեստին պետություն, որն ապրում է Իսրայելի հետ կողք կողքի, խաղաղության մեջ»: Ամերիկայի արաբ կլիենտելան նույնպես վկայակոչում է երկու պետությունների պարադիգմը. և՛ սաուդցիները, և՛ քաթարցիները շեշտում են նման «համապարփակ կարգավորման» անհրաժեշտությունը: Մեծ Բրիտանիայում Դեյվիդ Քեմերոնն իր աջակցությունն է հայտնել Պաղեստինի պետականությանը, իսկ Բրյուսելում Ժոզեփ Բորելը պնդել է, որ դա «խաղաղություն հաստատելու միակ միջոցն է»։

Այս հայտարարությունները կարող են դիտվել որպես կայսերական զսպման կատաղի փորձ: Եթե պաղեստինցիներին չի կարելի ամբողջությամբ անտեսել՝ ինչպես Աբրահամի համաձայնագրի շրջանակներում էր արվում, ավելի լավ է նրանց մղել ապառազմականացված, հատվածավորված պաղեստինյան քվազի «պետության», որպեսզի Իսրայելի նորմալիզացիան ավելի մեծ քայլերով ընթանա: Բայդենը, անձնապես և քաղաքականապես, կեսգիշերից վայրկյաններ առաջ հուսահատ փորձում է Մերձավոր Արևելքի վերաբերյալ Ջարեդ Քուշների օրակարգը նորից հունի մեջ դնել․ հոկտեմբերի 7-ից հետո այն ռելսերից դուրս է եկել:

Ինչպե՞ս պետք է արձագանքենք երկպետականության անփառունակ վերադարձին և մեռելագույն համառությանը։ Ամենատարածված ռեֆլեքսը դրա մերժումն է՝ որպես ապարտեիդի ռեժիմի դիվանագիտական պաշտոնականացման վրա հիմնված վտանգավոր կայսերական «ֆանտազիա», և մեկ պետության գաղափարի պաշտպանությունը՝ որպես միակ իրատեսական այլընտրանք: Այս վերջին դիրքորոշումն առաջին անգամ պաշտոնապես առաջ է քաշվել Պաղեստինի ազատագրման դեմոկրատական ճակատի կողմից՝ Նակսայից հետո: Այնուհետև այն ընդունվել է Արաֆաթի և Աբու Իյադի կողմից որպես Պաղեստինի ազատագրման կազմակերպության (ՊԱԿ) պաշտոնական գիծ:

Օսլոյի հետքերով, պաղեստինցի մտավորականները՝ Էդվարդ Սաիդը, Գադա Կարմին, Լամա Աբու-Օդեհը, Ջոզեֆ Մասադը, Ալի Աբունիմահը, Ջորջ Բիշարատը և Յուսեֆ Մունայերը, ի թիվս այլոց, վերադարձան այս հենքին: Երբ գրում էր 2002 թվականին՝ Կարմին նշում էր, որ թեև աշխարհիկ ժողովրդավարության պահանջը «կարող է ուտոպիստական թվալ», այն ավելի ուտոպիստական չէ, քան «ուրիշի երկրում հրեական պետություն կառուցելու սիոնիստական ձեռնարկությունը»։ Անցյալ տարի նա գրքի ծավալի ինտերվենցիա էր հրապարակել՝ նվիրված մեկ ժողովրդավարական պետության «անխուսափելիությանը»:

Քաղաքական սպեկտրում գնալով ավելի համայնական է դառնում այն գիտակցումը, որ երկու պետություն լուծումը բացառված է: Foreign Affairs-ի մի էսսե պնդում է, որ «երկու պետությունների մասին նորից խոսելու նպատակը քողարկելն է մեկ պետության իրականությունը, որն անկասկած ավելի է արմատանալու պատերազմի հետևանքով»: Ընդհանուր առմամբ, սա ողջունելի տեղաշարժ է, որն արտացոլում է Պաղեստինի հետ համերաշխության և բազմազգ ժողովրդավարությանը աջակցության հիմնական ուղղությունը սիոնիստական գերակայության նկատմամբ:

Այնուամենայնիվ, արևմտյան ձախերն այստեղ պետք է զգույշ քայլեն: Հաշվի առնելով ներկայիս տարածաշրջանային կոորդինատները, արդյո՞ք միապետականությունը դեռ ամենասկզբունքային ու իրատեսական տարբերակն է։ Վերաբնակ հասարակության անբուժելի հիվանդությունը՝ ավելի պարզ և սարսափելի քան երբևէ, կարող է նույնչափ խոչընդոտ լինել մեկ պետության համար, որքան գրավյալ տարածքների արմատացած գաղութային աշխարհագրությունն էր երկու պետության համար: Եթե Արևմտյան ափից վերաբնակիչներին արմատախիլ անելն անհնար է պատկերացնել, ապա, անշուշտ, ավելի դժվար է կանխատեսել, որ իսրայելցիները կընդունեն էթնոազգայնականության վերջը և խաղաղությամբ համակեցություն կստեղծեն պաղեստինցիների հետ:

Պաղեստինի ժողովուրդը` Գազայում, Արևմտյան ափում, պատմական Պաղեստինում և Ալ-Շատատում, անխուսափելիորեն կորոշի իր պայքարի թելոսը: Լուծողականությունը (solutionism) վտանգում է չեղյալ համարել այս հիմնարար սկզբունքը և նույնիսկ նրանց անունից հիմնական ռազմավարական և էթիկական դատողություններ անել: Թեև երկու պետության մոդելները հակված են մերժել պաղեստինցիների վերադարձի իրավունքը, մեկ պետության դիսկուրսները կարող են նշանակել ասելը պաղեստինցիներին, որ իրենք պետք է հրաժարվեն ապագաղութացման համար պայքարից, ընկերանան իրենց ճնշողների հետ և բոլոր վերաբնակիչներին մնալու թույլտվություն տալ:Նման որոշումներ ինչ-որ պահի կարող են ընդունվել հենց պաղեստինցիների կողմից ֊ մեծացնելու իրենց ազգային քաղաքական կառույցների ժողովրդավարացման կարևորությունը` իրական ժողովրդական քննարկումը հնարավոր դարձնելու համար ֊ բայց դրանք չեն կարող կանխաենթադրվել: Այս իմաստով, վերջնական կարգավիճակ ենթադրող քաղաքական ձևերի արժեւորումը կարող է ներառել հակագաղութային առաջին սկզբունքների կորուստը: Այն կարող է նաև անտեսել տարածաշրջանում կայուն խաղաղություն հաստատելու համար անհրաժեշտ օբյեկտիվ պայմանները։ Որովհետև պաղեստինցիների զանգվածային աջակցությունը չվայելող ոչ մի «լուծում» չի դիմանա, և միայն վերջնական կետը, որը պաշտպանում է նրանց անօտարելի իրավունքները, հավանաբար կունենա նման ժողովրդավարական դիրք:

Հենց այս հիմքի վրա է, որ բրիտանական «Պաղեստինի համերաշխության արշավի» նման կազմակերպությունները վաղուց հրաժարվում են դիրքորոշում ընդունել լուծումների բանավեճերի խստացումների շրջանակում՝ մեկ պետություն, երկու պետություն, ոչ մի պետություն: Նրանց համար առաջնահերթ նպատակը քաղաքական ճնշում ստեղծելն է՝ փոխհատուցելու հանցանքները, որոնց վրա հիմնադրվել է Իսրայելը. պաղեստինցիների ինքնորոշման իրավունքի և փախստականների վերադարձի մերժումը: Այս դաժանությունների դեմ պայքարը պետք է նախորդի տարածաշրջանի քաղաքական նախագծերի մշակմանը. իսկապես, առաջինի ընթացքն անփոփոխ կորոշի երկրորդի ձևը: Ինչպես ասում է պաղեստինցի գիտակ Կարմա Նաբուլսին. «Ես շատ աշխարհիկ եմ այն հարցում, թե որն է լուծումը: Որոշ մարդիկ հակված են երկու պետություն լուծմանը: . . Կան երկազգ մեկ պետության համար վիճողներ։ Կարծում եմ ամեն ինչ շատ ավելի պարզ է: Թույլ տվեք շտկել անարդարությունը: . . Երբ մարդիկ կարողանան վերադառնալ իրենց տները, թող այդ մարդի՛կ ժողովրդավարական ճանապարհով որոշեն, թե ինչ ձևաչափ են ուզում»:

Այս հեռանկարը հատկապես այժմեական է հետհոկտեմբերիյոթյան իրականության համար։ Հաշվի առնելով պաղեստինյան զինված դիմադրության և՛ պատմական ուժը, և՛ ժողովրդական լեգիտիմությունը, չի կարելի ենթադրել, որ, ասենք, գալիք երեք տասնամյակներում մեկ ժողովրդավարական պետության ստեղծումը ավելի հավանական է, քան պաղեստինյան որոշ հողերի ազատագրումը գաղութատիրական օկուպացիայից: 1974-ին ՊԱԿ-ի քաղաքական ծրագիրը հայտարարեց, որ այն «կկիրառի բոլոր միջոցները . . ազատագրելու Պաղեստինի տարածքը և ստեղծելու անկախ մարտական ազգային իշխանություն Պաղեստինի ազատագրված տարածքների ժողովրդի համար»: Այս տեսլականը՝ ազատագրված հողերի մի մասի վրա պաղեստինյան իշխանություն հաստատելու, այժմ զարմանալիորեն ժամանակակից է թվում: Ինչպես ցույց է տվել Տարեկ Բակոնին, ՀԱՄԱՍ-ի հիմնադիրների ռազմավարական հայեցակարգը տարբեր չէր՝ նպատակ ունենալով ապահովել «լիակատար դուրսբերում Արևմտյան ափից, Գազայի հատվածից և Երուսաղեմից՝ առանց Պաղեստինի 80%-ից հրաժարվելու»։ Աբդել Ազիզ ալ-Ռանտիսին հետևում էր Հեզբոլլահի հաջողությանը հարավային Լիբանանից իսրայելցիներին վռնդելու հարցում՝ որպես մոդել, թե ինչպես կարող է աշխատել այս մոտեցումը:

Նման հետագիծը, որքան էլ անհավանական լինի, այժմ կարող է ավելի հնարավոր լինել, քան իսրայելական հասարակության հրաշքով ապաարմատականացումը: Իհարկե, շանսերը վախեցնող են, հատկապես վերջին տասնամյակում արաբական աշխարհում հակահեղափոխական ուժերի հաղթանակի պատճառով: Այստեղ, թերևս, միակ ամենահետևողական և հուսահատեցնող գործոնը Եգիպտոսում արմատական քաղաքացիական հասարակության ոչնչացումն է Էլ-Սիսիի երկաթյա կառավարման ներքո, որը, քանի դեռ այն չի տապալվել, կարող է բացառել արդարության հաստատումը պաղեստինցիների համար: Այնուամենայնիվ, պատկերը բարդանում է ամերիկյան գերակայության աստիճանական նվազմամբ և «դիմադրության առանցքի» ապշեցուցիչ ամրությամբ: Նման գերորոշված տեղանքում պատճառ չկա մտածելու, որ պաղեստինյան պայքարը կհամապատասխանի կոկիկ տելեոլոգիաներին կամ իդեալական տիպերին: Ե՛վ կայսերական երկպետականությունը, և՛ աշխարհիկ դեմոկրատիայի ավելի պատվաբեր տեսլականները արագ շտկումներ են տենչում. առաջինը հույս ունի «կարգուկանոն» պարտադրել, երկրորդը՝ վերջ դնել անտանելի տառապանքներին Գազայում և Արևմտյան ափում: Սակայն կենսականորեն կարևոր է նշել, որ պայքարի մասին պաղեստինյան պատկերացումների մեծ մասը ժամանակավորապես անորոշ են: Սա ազգային-ազատագրական ծրագիր է, որը սովորել է չվստահել մոտալուտ փրկության կեղծ խոստումներին: Հետևաբար, մենք կարող ենք հարցնել, թե արդյոք կա՞ պրոյեկցիայի տարր արագ «լուծումների» որոնման մեջ, որոնք ավելի հեշտ են յուրացվում և ավելի քիչ անհարմարավետ են արևմուտքի համար, քան ձգձգվող, զինված, հակագաղութային պայքարը:

Էդ ՄքՆելլի
անգլերեն բնօրինակը՝ New Left Review-ում