Ռելոկանտներ, միգրանտներ․ Հայաստան են եկել ոչ միայն ծրագրավորողները

Վերոնիկա Կոստենկոյի՝ ռուսաստանցի էմիգրանտներին նվիրված բանախոսության համառոտագրությունը

Հայաստան եկած միգրանտները շատ չեն տարբերվում այլ երկրներում հաստատվածներից։ Արտագաղթի գրեթե ողջ ալիքը՝ նոր միգրանտների մոտ 80 տոկոսը, բարձրագույն կրթություն ունեցող մարդիկ են, մեծամասամբ՝ Մոսկվայից կամ Սանկտ Պետերբուրգից, մոտ մեկական տոկոս են ապահովում Ռուսաստանի այլ խոշոր քաղաքները՝ Եկատերինբուրգ, Սարատով, Սամարա, Կազան։ Հայաստան են եկել նրանք, ովքեր մի փոքր ավելի ֆինանսապես անապահով են, ավելի երիտասարդ են, համեմատած միգրացիայի համար պոպուլյար այլ ուղղությունների՝ ավելի քիչ են նրանք, ովքեր տեղափոխվել են ընտանիքներով։ Մոտ 30 տոկոսը շարունակում է աշխատել Ռուսաստանում՝ հեռակա, 25 տոկոսն աշխատում է միջազգային կազմակերպություններում, 8 տոկոսը՝ հայաստանյան ընկերություններում։

Հոկտեմբերի սկզբին Yerevan Center for International Education-ում կազմակերպվել էր Թել Ավիվի համալսարանի հետազոտող, OutRush նախագծի համահիմնադիր Վերոնիկա Կոստենկոյի բանախոսությունը։ Կոստենկոյի հարցումային հետազոտությունը նվիրված է 2022-ի փետրվարից հետո Ռուսաստանից արտագաղթի ալիքին։

Հետազոտության համար 10 հազար հարցում է արվել ավելի քան 100 երկրներում, OutRush-ի հետ փոխկապակցված մեկ այլ հետազոտության՝ Building Commons in Russian Diaspora-ի շրջանակներում անցկացվել է 600-ից ավել հարցազրույց ընդունող երկրներից 5-ում, այդ թվում՝ մոտ 100 հարցազրույց Հայաստանում։

Հարցվողների ընտրանքը միգրանտական տելեգրամ-չատերի միջոցով է կազմվել՝ չատեր, որոնք միավորում են, օրինակ, սեղանի խաղեր սիրող մարդկանց կամ մայրերին, որոնք նոր երկրում փորձում են մանկական իրերի փոխանակում կազմակերպել։ Թեմատիկ չատերում հավաքված մարդիկ, իհարկե, քաղաքականացված են, բայց՝ ավելի քիչ, քան ընդդիմադիր հայտնի ԶԼՄ-ների ընթերցողները։ Չքաղաքականացված չատերը շատ թե քիչ ներկայացուցչական են՝ այնքանով, որքանով հնարավոր է խոսել ռեպրեզենտատիվությունից, երբ գրեթե ոչինչ հայտնի չէ արտագաղթածների ընդհանրական պատկերի մասին։

«Ռելոկանտ» տերմինը երկար ժամանակ օգտագործվում էր որպես մոդայիկ և հարմար պիտակ․ մարդիկ խուսափում էին իրենք իրենց միգրանտ կամ փախստական անվանել։ Որովհետև «միգրանտ» բառը ռուսերենում կապվում է Կենտրոնական Ասիայից աշխատանքային միգրացիայի հետ, իսկ «փախստական» բառը՝ ուկրաինացիների, որոնք փախել են ռմբակոծություններից։ Հայաստան եկած ռուսաստանցիների զգալի մասը որպես ռելոկանտ էր ներկայանում, չնայած նրանք, ում ռելոկացրել էին ընկերությունները, գործնականում շատ էին միայն պատերազմի ամենասկզբում։

2022 թվականի մարտի սկզբին «Զվարթնոց» օդանավակայանը օրական տասնյակ մասնավոր չվերթներ էր ընդունում Ռուսաստանից․ օդանավերը Հայաստան էին բերում ռուսական շուկան լքող IT-ընկերությունների աշխատողներին։ Հայաստանը ռելոկացիայի առաջատարն էր, զուտ որովհետև ընդունում էր նաև ռուսաստանցիներին, որոնք միջազգային (ճամփորդական) անձնագիր չունեն։ Բայց ռելոկացիան ավարտվեց ընդամենը մի քանի ամսվա ընթացքում։ Մնացած ներգաղթյալները՝ նրանք, ովքեր ինքնուրույն էին լքել Ռուսաստանը, ռելոկանտ չէին բառի բուն իմաստով։

Մեծամասնությանը ամենաքիչը մի տարի պահանջվեց՝ հասկանալու համար, որ իրենք արտագաղթել են ոչ ժամանակավոր, և ընդունելու սեփական կարգավիճակը։ Շատերը նոր ինքնություն ընդունեցին՝ վտարանդի ռուսաստանցիներ։ Հարցվածների 15 տոկոսն ինքն իրեն կոսմոպոլիտ է անվանում, 12 տոկոսը հավատում է «ապագայի Ռուսաստանին», 8 տոկոսն իրեն արդեն Հայաստանի մաս է համարում։ Հետաքրքրությունը հայաստանյան քաղաքականության նկատմամբ բավականին մեծ է ռուսաստանցի էմիգրանտների շրջանում, որովհետև մարդիկ, որոնք արտագաղթել են 2022-ի փետրվարից հետո, մեծամասամբ քաղաքականապես ակտիվ էին նաև Ռուսաստանում։ Նրանք ստորագրահավաքների էին մասնակցում, գնում էին հանրահավաքների, կարողանում էին «օրակարգի մաս լինել» և այլն։ Որոշները կուզեին մասնակցել քաղաքական կյանքին նաև նոր տեղում։ Նրանք հետևում են քաղաքական իրադարձություններին, իսկ Հայաստանում կա, ինչին հետևել։

Շատերը փախել են ոչ թե պատերազմից, այլ հնարավոր հետապնդումներից։ Մոտ 44 տոկոսը համարում է, որ ռեպրեսիաների են ենթարկվել Ռուսաստանում։ Ռեպրեսիաներ ասելով մարդիկ նկատի ունեն ոչ միայն բանտարկությունը, այլև ազատումները աշխատանքից, ձերբակալությունները, ոստիկանական բռնությունը հանրահավաքների ժամանակ, սոցցանցային գրառումների կամ հրապարակային հայտարարությունների համար հետապնդումները։ Ընդ որում, Հայաստանում շատ քիչ են նրանք, ովքեր վախենում են ռեպրեսիաներից նոր բնակության վայրում՝ ընդամենը 6 տոկոս՝ գրեթե երկու անգամ ավելի քիչ, քան մյուս երկրներում։ Հայաստանում հարցվածների մեծ մասը իրեն անվտանգ է զգում։

Բայց միգրանտների զգալի մասը վախենում է Ռուսաստանի կողմից հետապնդումներից։ Արտագաղթածներից շատերը հասկանում են, որ ժամանակակից ռուսաստանյան իրականությունում իրենց վտանգ է սպառնում․ շատերը կապված են եղել, օրինակ, ընդդիմադիր լրատվամիջոցների հետ, գրառումներ են արել սոցցանցերում, զբաղվել են քաղակտիվիզմով, մասնակցել են բողոքի ցույցերի և այլն։ Տարբեր երկրներով ցրված ռուսաստանցիները վախենում են, որ ռուսական պետությունը կգտնի իրենց և կգա նաև իրենց հետևից, բայց մասնակցում են հանրային կյանքին բնակության նոր վայրում։

Հետազոտության համաձայն, ռուսաստանցի միգրանտների շրջանում աննախադեպ բարձր է վստահությունը միմյանց նկատմամբ՝ 93-ից 98 տոկոս։ Չնայած Ռուսաստանում հասարակական վստահության մակարդակը ավանդապես շատ ցածր է՝ ինչպես ինստիտուցիոնալ, այնպես էլ միջանձնային մակարդակում։ Սա ռուսաստանյան հասարակության կարևոր բնութագիրներից մեկն է։ Բայց եթե դուք արտագաղթել եք միևնույն պահին միևնույն պատճառներով, ուրեմն՝ բավական հիմքեր ունեք միմյանց վստահելու համար։ Կարելի է ասել՝ նրանք, ովքեր գնացել են, սկսել են հավատալ մարդկությանը։

Էմիգրացիայի բոլոր երկրներում ի սկզբանե բարձր է եղել վստահությունը նաև տեղացիների նկատմամբ։ Մարդիկ չէին ակնկալում, որ իրենց այդքան լավ կընդունեն։ Հատկապես սա վերաբերում է Հայաստանին։ Իրոք, հարցազրույցներում Հայաստանում խտրականության որևէ դեպքի մասին չի հիշատակվել։ Բայց հարցվածներից գրեթե ոչ ոք դեռ չի որոշել, որ մնալու է հենց այստեղ․ ապագայի նկատմամբ անվստահությունը մնում է մարդկանց հետ։ Ոչ մեկ չգիտի, ինչ է լինելու վաղը, բոլորը շարունակում են նոր հնարավորություններ փնտրել՝ հիմնականում հենվելով ընկերական ցանցերի վրա։ Որովհետև այդ ցանցերից բացի՝ ուրիշ ոչ մի բան նրանք չունեն։ Եվ հենց այդ ցանցերն են մնում փոխօգնության հիմնական մեխանիզմը էմիգրացիայի բոլոր երկրներում։

Անաստասիա Կարկոցկայա